Gaius Caesar Augustus Germanicus, thường được biết đến với biệt danh Caligula, là vị hoàng đế thứ ba của triều đại Julio-Claudian. Dù xuất thân từ gia tộc lừng lẫy với những bậc tiền nhân như Hoàng đế Augustus và Julius Caesar, Caligula vẫn nổi tiếng với sự bạo ngược, tàn ác, hoang tưởng, và những mối tình tai tiếng với chính chị em ruột của mình. Nói cách khác, Caligula được xem là hình mẫu của các hoàng đế La Mã điên loạn.
Những nguồn thông tin thiếu tin cậy
Tuy nhiên, chúng ta cần lưu ý rằng phần lớn thông tin về triều đại đầy sóng gió và tranh cãi của Caligula chỉ đến từ một số ít nguồn. Cụ thể: Suetonius và Cassius Dio, cả hai đều sống nhiều thập kỷ sau khi Caligula qua đời một cách dữ dội. Họ ghi lại rất nhiều điều tiếng, những hành vi thái quá và điên rồ của hoàng đế này để phục vụ cho mục đích chính trị của riêng họ. Vì vậy, chúng ta cần thận trọng và đặt những chi tiết đó trong bối cảnh lịch sử cụ thể để xác định đâu là sự thật và đâu là thêu dệt.
Suetonius: Kẻ bôi nhọ Caligula
Nguồn tham khảo quan trọng nhất, nhưng cũng gây tranh cãi nhất, về thời kỳ trị vì của Caligula không phải từ một nhà sử học mà là từ một nhà văn viết tiểu sử. Gaius Suetonius Tranquillus, hay đơn giản là Suetonius, là tác giả của cuốn “Mười hai Caesar”, một tác phẩm tiểu sử nổi tiếng về mười hai vị hoàng đế La Mã đầu tiên, bao gồm Julius Caesar. Mặc dù được tiếp cận kho lưu trữ hoàng gia, Suetonius lại rất thích tô vẽ cho tác phẩm của mình bằng những tin đồn thất thiệt và các giai thoại ly kỳ. Ông tập trung vào cuộc sống và tính cách của các hoàng đế hơn là thành tích chính trị và quân sự của họ.
Caligula trong tác phẩm của Suetonius là một bạo chúa suy đồi và điên rồ, người đã gây ra vô số tội ác tàn bạo, bao gồm cả câu chuyện tai tiếng về Incitatus, con ngựa mà ông muốn phong làm quan chấp chính tối cao (điều này chưa bao giờ xảy ra). Suetonius thích thú miêu tả những câu chuyện trần tục, chẳng hạn như mối quan hệ rất thân mật của Caligula với các em gái và cách họ công khai thể hiện tình cảm.
Tuy nhiên, chúng ta nên lưu ý rằng Suetonius không chỉ sống sau cái chết của Caligula nhiều thập kỷ, mà ông còn là một thượng nghị sĩ thù địch với vị hoàng đế này. Caligula là một nhà cai trị chuyên quyền luôn xung đột với Viện Nguyên lão La Mã. Ngoài ra, Suetonius là bạn thân của Hoàng đế Hadrian. Do đó, việc bôi nhọ các hoàng đế triều đại Julio-Claudian cũng giúp Suetonius khẳng định tính chính danh của các triều đại hoàng đế sau này.
Cassius Dio: Bài học đạo đức về triều đại Caligula
Giống như Suetonius, Cassius Dio cũng là một thượng nghị sĩ La Mã. Ông còn là một nhà sử học và là tác giả của bộ sử đồ sộ về Rome, từ buổi lập quốc đến thời đại của ông. Phần nói về triều đại của Hoàng đế Caligula nằm trong Quyển 59 bộ Sử ký La Mã. Cassius Dio là người ủng hộ nhiệt thành chế độ đế quốc, nhưng ông cũng rất lên án những khuyết điểm của các vị hoàng đế không đủ năng lực – những người đe dọa sự ổn định và an ninh của Đế chế La Mã. Hoàng đế Caligula là một trong số các vị vua tồi tệ đó – một hoàng đế quái dị và phi lý đã lạm dụng quyền lực và xúc phạm các vị thần. Cassius Dio tin rằng sự lạm quyền tột đỉnh của Caligula chính là việc ông ta đòi được tôn thờ như một vị thần sống, và điều đó đã dẫn đến kết cục bị chính Cận vệ Hoàng gia ám sát.
Tuy nhiên, ghi chép của Cassius Dio không hoàn toàn tiêu cực. Ông công nhận một số phẩm chất và thành tích tích cực của Caligula, chẳng hạn như sự nổi tiếng của hoàng đế vào đầu triều đại. Ông cũng cung cấp thông tin chi tiết về các hoạt động chính trị và quân sự của Caligula, như ý định xâm lược nước Anh hay việc sáp nhập lãnh thổ Mauretania. Đối với Cassius Dio, người sống vào giữa thế kỷ thứ hai, những khuyết điểm của Caligula phần nào tôn vinh các cải cách và thành tựu của các hoàng đế đương thời thuộc triều đại Severan.
Những góc nhìn khác về Caligula: Flavius Josephus và Philo xứ Alexandria
Các ghi chép của Suetonius về Caligula chứa đựng những tư liệu quý giá, nhưng phần lớn nội dung bị thiên vị và phóng đại. Các ghi chép của Cassius Dio chỉ còn lại trong các bản tóm tắt và trích dẫn, trong khi tác phẩm của Tacitus về Caligula đã bị thất lạc, chỉ để lại cho chúng ta các trang viết về cha của Caligula là Germanicus. Do đó, để bổ sung những thiếu sót, chúng ta phải dựa vào hai nguồn tài liệu ít được biết đến hơn. Nguồn thứ nhất là Flavius Josephus, một nhà sử học và nhà biện hộ người Do Thái, nổi tiếng với các trước tác “Chiến tranh Do Thái” và “Cổ sử Do Thái”, cả hai đều đề cập đến lịch sử của người Do Thái và mối quan hệ của họ với người La Mã. Josephus, người sinh ra vài năm sau cái chết của Caligula, cũng đã để lại những ghi chép có giá trị về sự kiện Caligula bị ám sát.
Philo xứ Alexandria không phải là một nhà sử học mà là một triết gia gốc Do Thái theo trường phái Hy Lạp. Tuy nhiên, ông là nguồn duy nhất sống cùng thời đại với Caligula và đã gặp mặt hoàng đế. Philo là thành viên của một phái đoàn Do Thái đến Rome vào năm 38 sau Công nguyên để thỉnh cầu hoàng đế chấm dứt sự đàn áp và phân biệt đối xử với người Do Thái ở Alexandria. Chuyến thăm này được mô tả chi tiết trong các cuốn Embassy to Gaius (Sứ thần Gaius) và Against Flaccus (Chống lại Flaccus). Philo chỉ trích Caligula vì những hành động phạm thượng, chẳng hạn như kế hoạch dựng tượng của chính mình trong Đền thờ thứ hai ở Jerusalem. Tuy nhiên, Philo cũng từng dự một trong những bữa tiệc khét tiếng của hoàng đế, và thú vị là ông không nhận thấy điều gì tương tự như các sự cố tai tiếng mà Suetonius đã viết. Do đó, các ghi chép của Philo là một trong số ít nguồn quý giá cho thấy Hoàng đế Caligula là một nhân vật lịch sử phức tạp và nhiều khiếm khuyết.
Dịch từ The Collector
