Hy Lạp Cổ Đại

Thần thoại Hy Lạp

Thần thoại Hy Lạp cổ đại rất phong phú về nội dung và nhân vật. Nhưng chính những chiều sâu triết lý bên trong khiến chung trường tồn

than thoai hy lap co dai

Thần thoại Hy Lạp (Greek Mythology) là cách người xưa giải thích về thế giới xung quanh họ, những hiện tượng kỳ thú của thiên nhiên, hay đơn giản là sự xoay vần của thời gian. Thần thoại gắn bó chặt chẽ với đời sống tôn giáo, kể về nguồn gốc và cuộc sống của các vị thần, về quá khứ của nhân loại, và cả về nơi con người sẽ đến sau khi rời khỏi thế gian này.

Truyện thần thoại không chỉ khắc họa chân dung và tính cách của các vị thần, mà còn gửi gắm cả những lời khuyên hữu ích về cách sống hạnh phúc. Đồng thời, thần thoại còn là cách ghi chép lại lịch sử hào hùng, nhắc cho con cháu nhớ về tổ tiên, về những cuộc chiến đã qua và những vùng đất tổ tiên từng đặt chân đến.

Thần Venus hạ sinh, tranh của William-Adolphe Bouguereau 
Thần Venus hạ sinh, tranh của William-Adolphe Bouguereau 

Thần Thoại Hy Lạp: Hư Cấu Hay Sự Thật?

Ngày nay, từ “thần thoại” (myth)1 thường hàm ý xem thường, như thể đó chỉ là những câu chuyện hoang đường, thiếu cơ sở. Nhưng không phải người Hy Lạp cổ đại nào cũng tin mù quáng vào thần thoại, mà chắc chắn cũng có người chẳng coi chúng ra gì. Có lẽ, cũng giống như nhiều nguồn tài liệu cổ xưa khác, thần thoại được nhóm này tin tưởng, trong khi nhóm khác lại phủ nhận toàn bộ.

Người ta dùng thần thoại cho mục đích giáo dục và tôn giáo, nhưng đôi khi có lẽ chỉ đơn thuần để kể cho nhau nghe giải trí mà thôi. Dù mục đích ra sao, các thần thoại này vẫn rất phổ biến trong xã hội Hy Lạp, bởi chúng được thể hiện dày đặc qua nghệ thuật, từ các tác phẩm điêu khắc trên công trình kiến trúc tới họa tiết trên đồ gốm Hy Lạp.

Do thời đó đa số dân chúng không biết chữ, việc truyền miệng là cách gìn giữ thần thoại lâu đời nhất, có thể từ tận thời Minoan và Mycenaean (thế kỷ 18 TCN trở về trước). Cách này tất nhiên sẽ dẫn tới tình trạng mỗi lần kể, chuyện lại được thêm thắt cho hấp dẫn, hoặc bị biến đổi để phù hợp với hoàn cảnh và quan điểm của từng vùng. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là suy đoán, bởi hoàn toàn có khả năng người xưa kể chuyện theo những nguyên tắc nhất định, và khán giả sành sỏi sẽ chẳng vui vẻ gì nếu câu chuyện quen thuộc bị bẻ lái linh tinh. Dù sao, qua thời gian dài với sự giao lưu văn hóa giữa các thành bang, chuyện thần thoại ở vùng này hòa trộn với vùng khác để tạo ra nhiều dị bản cũng là điều dễ hiểu.

Bước phát triển tiếp theo là khi sử thi ra đời ở vùng Ionia. Các tác phẩm lừng danh của Homer và Hesiod vào khoảng thế kỷ 8 TCN chính là lần đầu tiên thần thoại được ghi chép lại thành văn bản. Sử thi Iliad của Homer xoay quanh giai đoạn cuối của cuộc chiến thành Troy (có thể trộn lẫn ký ức về nhiều cuộc chiến giữa Hy Lạp và láng giềng phía Đông vào cuối thời kỳ Đồ Đồng). Odyssey kể về hành trình trở về gian nan của anh hùng Odysseus sau chiến tranh. Hesiod thì đưa ra gia phả các vị thần trong Theogony, và quá trình tạo ra con người trong Tác Phẩm và Thời Gian (Works and Days). Những tác phẩm này không chỉ mô tả thần thánh với tính cách, khiếm khuyết rất “người”, mà còn khai sinh ra khái niệm anh hùng – thường là con một bên là thần, một bên là người – tạo nên mối liên kết giữa nhân loại và thế giới siêu nhiên.

Tranh vẽ trên đồ gốm từ thế kỷ 8 TCN trở đi là một hình thức lưu truyền thần thoại quan trọng khác. Vô số cảnh có các nhân vật thần thoại được tìm thấy trên đủ loại đồ gốm, góp phần lan tỏa những câu chuyện này tới tầng lớp bình dân hơn.

NGƯỜI HY LẠP TẠO RA THẦN THOẠI ĐỂ LÝ GIẢI MỌI VẤN ĐỀ CỦA KIẾP NGƯỜI

Thần Oceanus, một trong các vị thần Titan, cai trị biển khơi sông ngòi
Thần Oceanus, một trong các vị thần Titan, cai trị biển khơi sông ngòi

Thần thoại Hy Lạp tiếp tục thịnh hành suốt nhiều thế kỷ. Các công trình lớn như đền Parthenon ở Athens, đền thờ Zeus ở Olympia, đền thờ Apollo ở Delphi đều được trang trí bằng phù điêu đồ sộ miêu tả các điển tích nổi tiếng.

Thế kỷ 5 TCN, thần thoại Hy Lạp tiếp tục xuất hiện dưới dạng nghệ thuật sân khấu Hy Lạp, đặc biệt là qua sáng tác của ba nhà bi kịch Aeschylus, Sophocles, bnmvà Euripides. Song song với đó, từ thế kỷ 6 TCN đã có những tiếng nói hoài nghi, thậm chí bác bỏ thần thoại. Họ là các nhà triết học tiền Socrates, những người đi tìm cách giải thích khoa học hơn cho mọi sự việc. Cuối cùng, các sử gia Herodotus và Thucydides vào thế kỷ 5 TCN đã cố gắng ghi chép sự kiện với cái nhìn khách quan hơn, đánh dấu sự ra đời của bộ môn Lịch sử như ta biết ngày nay.

Thần Thoại Hy Lạp: Thế Giới của Thần Linh, Anh Hùng, và Định Mệnh

Với trí tưởng tượng phong phú, người Hy Lạp cổ đại sáng tạo ra những câu chuyện thần thoại nhằm giải thích mọi khía cạnh trong cuộc sống của con người. Sự ra đời của thế giới được khắc họa qua hai câu chuyện, đều mang mô-típ người con chiếm ngôi của cha – Cronus lật đổ cha là Ouranos, và Zeus lại lật đổ Cronus. Có lẽ, điều này phản ánh về sự xung đột vĩnh cửu giữa các thế hệ và các thành viên trong một gia đình. Các vị thần Olympus, dẫn đầu bởi Zeus, đã hai lần đánh bại các thế lực hỗn mang được đại diện bởi các Titan và người khổng lồ (Giant). Kể từ đó, các vị thần này cai quản số mệnh con người và đôi khi can thiệp trực tiếp vào nhân gian – có khi trợ giúp, có khi lại gây tai ương.

Thật vậy, niềm tin vào số phận và những sự kiện không nằm trong tầm kiểm soát của con người càng được củng cố bởi hình tượng của những vị thần Định Mệnh. Một minh chứng khác cho sự ngẫu nhiên trong cuộc sống đó chính là vị thần mù Pluto – người phân phát của cải một cách bừa bãi. Các vị thần còn cho thấy những hành vi sai trái ắt sẽ bị trừng phạt, ví như trường hợp của Prometheus vì đã đánh cắp lửa trao cho nhân loại. Nguồn gốc của các kỹ năng thiết yếu như y học hay âm nhạc cũng được lý giải như những món quà “thiêng liêng”, ví dụ như Apollo truyền đạt kiến thức chữa bệnh của mình cho con trai Asklepios để phục vụ nhân loại. Sau cùng, ngay cả những khái niệm trừu tượng cũng được nhân cách hóa bởi những vị thần tương ứng, ví dụ như Công lý (Dike), Hòa bình (Eirene), và Tuân thủ Luật lệ (Eunomia).

Anh Hùng – Cầu Nối giữa Thần Linh và Nhân Loại

Những người anh hùng – nổi tiếng nhất có thể kể đến Hercules, Achilles, Jason, Perseus, và Theseus cùng vô vàn những cái tên khác – đều có cha hoặc mẹ là thần linh, tạo nên sự kết nối giữa thần thánh và người phàm. Các anh hùng nổi tiếng này dấn thân vào những chuyến phiêu lưu kỳ diệu, và là hình mẫu lý tưởng của những phẩm chất cao quý như sự kiên trì (thể hiện qua mười hai kỳ công của Hercules), hay lòng chung thủy (như Penelope một lòng chờ đợi Odysseus trở về).

Các anh hùng cũng gây dựng uy tín cho một thành bang khi được tin là người thành lập nên thành phố đó, ví dụ như Theseus với Athens, Perseus với Mycenae, hoặc Kadmus với Thebes. Những anh hùng và các sự kiện như Chiến tranh Trojan đại diện cho một thời kỳ hoàng kim trong quá khứ, khi loài người vĩ đại hơn và cuộc sống thì dễ dàng hơn. Các anh hùng, khi ấy, chính là tấm gương phấn đấu, và thông qua những chiến công hiển hách, các anh hùng có thể đạt được sự bất tử nhất định – hoặc là về mặt thể xác (như trường hợp của Hercules), hoặc thông qua việc được lưu truyền trong thần thoại và truyền thống.

Phản Diện: Những Bài Học về Hậu Qủa Tai Hại

Ngược lại, nhiều nhân vật thần thoại lại thể hiện những phẩm chất đáng lên án, cuộc đời bi kịch của họ cảnh tỉnh về hiểm họa của hành vi xấu xa. Ví dụ, Vua Mida được ban cho điều ước biến mọi thứ ông chạm tay thành vàng, nhưng khi nhận ra ngay cả thức ăn và đồ uống cũng chịu chung số phận, lòng tham của ông suýt nữa khiến ông chết đói và khát. Câu chuyện về Narcissus tượng trưng cho nguy cơ của thói tự phụ sau khi chàng trai khốn khổ kia say mê vẻ đẹp của chính hình ảnh phản chiếu của mình và đánh mất ý chí sống. Sau cùng, câu chuyện về Croesus đưa ra bài học rằng của cải vô biên không đảm bảo hạnh phúc, khi vị vua giàu có khét tiếng đó hiểu sai lời tiên tri của đền thờ Delphi và đánh mất vương quốc của mình vào tay người Ba Tư.

Lời Giải Thích Cho Thiên Nhiên và Thế Giới

Trong thế giới thần thoại Hy Lạp, các hiện tượng tự nhiên thường được giải thích bằng những câu chuyện ly kỳ. Chẳng hạn, động đất là do thần biển Poseidon đập cây đinh ba xuống đất, còn mặt trời di chuyển là do thần Helios cưỡi chiến xa lướt qua bầu trời. Ngay cả sự thay đổi các mùa cũng gắn liền với huyền thoại về nàng Persephone, người phải xuống địa ngục cùng Hades trong nửa năm. Thời gian cũng có những câu chuyện thần thoại riêng – bảy đàn gia súc với 350 con của Helios đại diện cho số ngày trong năm, 50 cô con gái của Selene tượng trưng cho các tuần, và 12 cô con gái của Helios là các giờ.

Thần thoại Hy Lạp cũng chứa đựng vô số quái vật và sinh vật kỳ lạ. Ta có thể kể đến gã khổng lồ một mắt Cyclops trong câu chuyện Odyssey, con lợn rừng khổng lồ trong cuộc săn Kalydonian, nhân sư, rắn khổng lồ, bò phun lửa, và nhiều sinh vật huyền bí khác. Có thể những sinh vật này đại diện cho sự hỗn loạn và phi lý; ví dụ như nhân mã – nửa người nửa ngựa. Những sinh vật hoang dã và kỳ ảo thường được dùng để nhấn mạnh sự gian nan trong thử thách của các anh hùng, chẳng hạn như con rắn Hydra nhiều đầu mà Hercules phải hạ gục, nữ quỷ rắn tóc Medusa với ánh mắt hóa đá bị Perseus chặt đầu, hay quái thú Chimera – hỗn hợp của sư tử, dê và rắn phun lửa – bị Bellerophon tiêu diệt với sự trợ giúp của chú ngựa có cánh Pegasus. Ngoài ra, chúng cũng có thể đại diện cho những miền đất xa lạ, ví dụ như con chó ba đầu Kerberos canh giữ địa ngục, hay đơn giản là những loài động vật kỳ lạ chốn hoang vu mà các nhà thám hiểm Hy Lạp bắt gặp trên đường đi.

Có lẽ, ngay cả những trải nghiệm lạ thường cũng được thần thoại hóa. Ví dụ, một người Hy Lạp khi ghé thăm cung điện Knossos tráng lệ và kỳ vĩ của vua Minos có thể tưởng tượng nơi này như một mê cung. Việc thờ phụng bò đực và môn thể thao nhảy bò ở đây có thể chính là nguồn gốc của quái thú Minotaur – và thật trùng hợp, nó bị hạ gục bởi một người từ Athens, Theseus. Hay liệu chuyến đi tìm Bộ Lông Cừu Vàng của Jason có ám chỉ đến nguồn vàng dồi dào ở vùng Caucasus, đại diện cho tham vọng chinh phục tài nguyên của người Hy Lạp? Liệu xứ sở của các nữ chiến binh Amazon có thể hiện một cuộc chạm trán với nền văn hóa lạ, nơi phụ nữ được đối xử bình đẳng hơn so với thế giới Hy Lạp quen thuộc? Và những truyền thuyết về các nàng tiên cá Siren hay quái vật biển Charybdis có phải là lời cảnh báo về hiểm nguy khi đi quá xa lãnh thổ quê hương?

Những câu hỏi này có thể sẽ chẳng bao giờ có câu trả lời dứt khoát. Nhưng kể từ khám phá về thành Troy vào thế kỷ 19, các bằng chứng khảo cổ học ngày càng hé lộ rằng truyền thống truyền miệng và những câu chuyện thần thoại Hy Lạp đều có nguồn gốc và mục đích rõ ràng, điều mà chúng ta chưa ghi nhận đúng mức trước đây.

  1. Myth trong tiếng Anh hiện đại thường được dùng để chỉ những điều không có thật, được bày đặt ra và cần phải giải ảo ↩︎
5/5 - (2 votes)

KHÁM PHÁ


Ảnh Việt Nam Xưa

  • Một gia đình người Việt giầu có vào năm 1870 (ảnh đã được phục chế màu)
  • Những nhạc công người Việt đang biểu diễn - Sài Gòn 1866
  • Lễ hội Phủ Dầy - Nam Định xưa, cách đây hơn 100 năm
  • Một ngôi miếu ở làng quê Bắc bộ từ những năm 1910s
  • Lễ hội Phủ Dầy - Nam Định xưa, cách đây hơn 100 năm
  • Lễ hội Phủ Dầy - Nam Định xưa, cách đây hơn 100 năm
  • Một vị chức sắc làng Xa La, tỉnh Hà Đông cũ - Ảnh năm 1915
  • Ảnh chụp cụ đồ Nho từ đầu thế kỷ XX
  • Hai vợ chồng người nông dân Bắc bộ năm 1910
  • Tục ăn trầu của phụ nữ Việt xưa
  • Tục ăn trầu của phụ nữ Việt xưa
  • Chân dung phụ nữ Việt Nam trước năm 1915
  • Chân dung một gia đình khá giả ở Miền Bắc
  • Mệ Bông Nguyễn Thị Cẩm Hà
  • Trạm tàu điện bờ hồ (nhìn từ góc Hàng Đào
  • Su ra doi cua tuyen ngon doc lap my
  • Đoạn trích từ Nhật ký của Nữ hoàng Victoria. Nguồn: Royal Collection Trust, Luân Đôn
  • Chân dung gia đình hoàng gia năm 1846
  • Nữ hoàng Victoria và Abdul Karim tại Cung điện Buckingham. Nguồn: The New York Times
  • Chân dung Thằng Mõ chụp năm 1902
  • Lính hầu đang khiêng một vị chức sắc cấp huyện đi công vụ, ảnh chụp từ đầu thế kỷ XX
  • Học sinh đi học những năm cuối thế kỷ XIX
  • Những người bán hàng rong ven đường ở Bắc kỳ đầu thế kỷ XX
  • Không ảnh Hà Nội năm 1926
  • Một vị quan lớn cùng đoàn tuỳ tùng và lính cắp gươm, tráp theo hầu - Ảnh từ đầu thế kỷ XX
  • Ngày Tết của một gia đình khá giả ở miền Bắc những năm 1920s