Mạc phủ (Bakufu), hay chính quyền quân sự ở Nhật Bản, bắt đầu từ năm 1192 với Mạc phủ Kamakura và kết thúc vào năm 1868 với sự sụp đổ của Mạc phủ Tokugawa. Sự kiện này đã khôi phục lại quyền lực của Hoàng đế dưới thời Minh Trị Thiên hoàng. Trong gần bảy thế kỷ, Nhật Bản đã trải qua những thay đổi sâu sắc từ chế độ phong kiến, biến động xã hội, xung đột, và sự xâm nhập của các thế lực bên ngoài tìm kiếm giao thương.
Mạc phủ (Bakufu) nghĩa là gì?
Từ “Bakufu” có nghĩa là “chính phủ lều trại” và thường được dùng thay thế cho từ “shogunate”. Đây là một hình thức chính phủ phong kiến, đứng đầu là Tướng quân (Shogun), người nắm quyền lực quân sự tối cao, biến Thiên hoàng Nhật Bản thành một biểu tượng. Quyền lực thực sự nằm trong tay Mạc phủ và quân đội của họ. Tuy nhiên, không có vị Tướng quân nào dám lật đổ Hoàng đế, vì theo quan niệm, quyền lực của họ xuất phát từ Thiên hoàng.
Tại sao Mạc phủ lại cai trị Nhật Bản thay vì Thiên hoàng?
Sự thống trị của samurai đối với Thiên hoàng diễn ra dần dần, không phải một sớm một chiều. Khi quyền lực của Hoàng gia suy yếu vào khoảng thế kỷ 12, các lãnh chúa địa phương (daimyo) bắt đầu nắm quyền. Samurai tuyên thệ trung thành với daimyo để đổi lấy quyền lợi kinh tế hoặc chính trị. Các phe phái khác nhau bắt đầu xung đột, dẫn đến Chiến tranh Genpei năm 1185. Phe chiến thắng, gia tộc Minamoto do Minamoto Yoritomo lãnh đạo, đã thành lập Mạc phủ đầu tiên – Mạc phủ Kamakura. Không có vị Tướng quân nào dám lật đổ Thiên hoàng, người được coi là hậu duệ của Nữ thần Mặt Trời Amaterasu.
Mạc phủ Kamakura đã thay đổi Nhật Bản như thế nào?
Mạc phủ Kamakura (1185-1333) đã củng cố quyền lực bằng cách củng cố hệ thống phong kiến. Với sự đồng ý của Thiên hoàng, Yoritomo trở thành Tướng quân đầu tiên, người nắm giữ toàn bộ quyền lực quân sự và chính trị. Sự chuyển giao quyền lực từ triều đình sang Tướng quân đánh dấu một thay đổi lớn đầu tiên. Mạc phủ đặt trụ sở tại Kamakura, gần Tokyo ngày nay, và lấy tên theo địa danh này.
Cùng với hòa bình là sự thịnh vượng dưới sự cai trị của Mạc phủ mới. Thương nhân Nhật Bản giao thương với Trung Quốc và Triều Tiên, trao đổi hàng hóa như vàng và gỗ lấy lụa, sách và thuốc men. Ảnh hưởng của Phật giáo lan rộng sau năm 1185. Sự tập trung vào kỷ luật và thiền định của Phật giáo đã thu hút các samurai.
Khi nào Mạc phủ Ashikaga lên nắm quyền?
Mạc phủ Ashikaga cai trị từ năm 1336 đến năm 1573. Tiền thân của nó, Mạc phủ Kamakura, sụp đổ vào năm 1333 do khó khăn tài chính và bất ổn chính trị nội bộ. Việc bảo vệ Nhật Bản trước quân Mông Cổ vào năm 1274 và 1281 đã tạo ra gánh nặng tài chính nặng nề. Sự kết thúc đến với cuộc nổi dậy thành công của Thiên hoàng Go-Daigo vào năm 1333. Các cải cách của ông kết thúc vào năm 1336 khi một gia tộc ủng hộ ông, gia tộc Ashikaga, dưới sự lãnh đạo của Takauji Ashikaga, đã đánh bại lực lượng của Thiên hoàng. Xung đột giữa họ bắt nguồn từ việc phân chia đất đai và quyền lực.
Thời kỳ Mạc phủ Ashikaga được ghi nhận với sự tồn tại của hai triều đình. Bắc triều, do Ashikaga Takauji thành lập ở Kyoto, đã lập một vị Thiên hoàng mới từ hoàng tộc. Đối thủ của ông, Thiên hoàng Go-Daigo, thành lập Nam triều. Triều đình “nổi loạn” này tồn tại cho đến khi đầu hàng Tướng quân Ashikaga Yoshimitsu vào năm 1392.
Mạc phủ Ashikaga nổi tiếng về điều gì?
Sau khi thành lập, thời kỳ Mạc phủ Ashikaga đã tạo ra một sự thay đổi về văn hóa hơn là chính trị. Thời kỳ văn hóa này, thời kỳ Muromachi, kéo dài qua cả thời Ashikaga. Các thể chế văn hóa dễ nhận biết, chẳng hạn như kịch Noh hoặc kiến trúc, đã phát triển, làm phong phú thêm lịch sử Nhật Bản. Mạc phủ đã truyền bá và hỗ trợ Phật giáo, ủng hộ các chùa chiền Phật giáo và do đó lan rộng ảnh hưởng của nó.
Tokugawa Ieyasu thành lập Mạc phủ cuối cùng này (1603-1868) vào năm 1603 sau khi đánh bại tất cả các đối thủ của mình. Tokugawa cũng có lẽ là vị Tướng quân kiên định nhất. Chiến thắng của ông đã kết thúc thời kỳ Sengoku kéo dài hàng thập kỷ, hay còn gọi là “Thời kỳ Chiến Quốc”. Những cuộc xung đột giữa các daimyo, Thiên hoàng, và thậm chí cả các nhà sư đã tàn phá khắp đất nước, chấm dứt thời kỳ hỗn loạn của Mạc phủ Ashikaga.
Đọc thêm
Mạc phủ Tokugawa đã tạo ra những thay đổi gì?
Đến năm 1630, Ieyasu và con cháu của ông đã thực hiện những sự kiện căn bản làm thay đổi Nhật Bản, không giống như các Tướng quân trước đó. Đầu tiên, việc kiểm soát chính trị được thắt chặt, và tầng lớp samurai bị ảnh hưởng. Nhiều người dần trở thành những nhà quản lý thay vì chiến binh. Tiếp theo, vào năm 1630, con trai của Tokugawa đã cấm Kitô giáo, trục xuất các linh mục khỏi Nhật Bản và tàn sát hoặc lưu đày bất kỳ người Kitô hữu Nhật Bản nào chống đối trong nhiều thập kỷ.
Cuối cùng là Sakoku, hay “bế quan tỏa quốc”, cấm tất cả người nước ngoài, thường là người châu Âu, sau năm 1620. Chỉ có người Hà Lan, Trung Quốc và Triều Tiên được phép giao thương. Ngay cả khi đó, Mạc phủ vẫn giám sát chặt chẽ các hoạt động của họ. Ngay cả người Nhật định cư ở nước ngoài cũng bị từ chối. Tướng quân Tokugawa lo sợ ảnh hưởng từ bên ngoài, khi chứng kiến cách người châu Âu chia rẽ Trung Quốc và các quốc gia khác.
Mạc phủ Tokugawa thắt chặt sự kiểm soát hơn nữa bằng chính sách sankin-kotai, hay “tham gia luân phiên”. Mạc phủ yêu cầu các gia đình daimyo phải sống luân phiên hàng năm ở Edo, thủ đô. Các gia đình vẫn ở lại thủ đô làm con tin. Bị buộc phải chi tiêu cho hai nơi ở, Mạc phủ hy vọng sẽ ngăn chặn được các cuộc nổi dậy.
Tại sao thời đại Mạc phủ kết thúc?
Minh Trị Duy Tân năm 1868 đã chấm dứt thời kỳ Mạc phủ. Nền kinh tế suy thoái và chuyến thăm của Hạm đội Đen của Matthew Perry năm 1853, phá vỡ sự cô lập của Nhật Bản bằng các hiệp ước, đã làm suy yếu Mạc phủ. Nhận thấy cơ hội sau nhiều năm, Minh Trị Thiên hoàng và những người theo ông đã hành động. Tướng quân Tokugawa cuối cùng từ chức vào năm 1869, chính thức kết thúc gần 700 năm cai trị của Mạc phủ.
