Nghệ thuật khiêu vũ Hy Lạp cổ đại

Vũ điệu là một phần không thể thiếu trong cuộc sống thường nhật của người Hy Lạp cổ đại. Không chỉ nhảy múa trong nhiều dịp khác nhau, người Hy Lạp còn coi nhiều hoạt động không phải trình diễn như chơi bóng hoặc tập luyện thể dục nhịp nhàng cũng là một hình thức khiêu vũ. Đối với người Hy Lạp cổ đại, nhảy múa như một phản ứng tự nhiên của cơ thể, tâm trí và tâm hồn với âm nhạc. Họ nhảy múa tự phát tại đám cưới hoặc tiệc rượu (symposia), hoặc thực hiện các động tác vũ đạo đã được sắp xếp trước như các vũ điệu của dàn hợp xướng trong nhà hát Hy Lạp cổ đại. Vũ điệu Hy Lạp có thể được biểu diễn đơn lẻ hoặc theo nhóm. Chúng có thể kể một câu chuyện, thể hiện kỹ năng võ thuật và thể thao, giải trí cho khách mời hoặc tạo hình cho các đoàn rước và các phần quan trọng khác của nghi lễ tôn giáo.

Mặc dù vũ điệu thường được định nghĩa trong văn học Hy Lạp cổ đại như một yếu tố của mousike (thuật ngữ bao gồm tất cả các thể loại nghệ thuật biểu diễn: làm nhạc, khiêu vũ, ca hát và ngâm thơ), nhưng có rất nhiều bằng chứng cho thấy khiêu vũ được thực hành như một kỹ năng độc lập. Huấn luyện khiêu vũ (gymnopaidai) là một môn học cơ bản trong trường học, và những bức tranh về các chàng trai và cô gái tập luyện khiêu vũ dưới sự giám sát của giáo viên nam và nữ xuất hiện trong tranh vẽ trên bình gốm. Các nhà văn cổ điển như Plato, Lucian và Athenaeus khuyến nghị khiêu vũ như một phần thiết yếu trong việc phát triển những công dân tốt, nam và nữ, nhờ vào tác động tích cực của nó lên cơ thể và tâm trí. Giống như nhiều nền văn hóa cổ đại khác, nhảy múa đóng vai trò cơ bản trong xã hội Hy Lạp cổ đại trong hàng ngàn năm.

Nguồn gốc của vũ điệu

Những hình tượng phụ nữ nhảy múa thường được xác định là nữ thần hoặc nữ tư tế, điều này cho thấy mối quan hệ cơ bản giữa khiêu vũ và niềm tin tôn giáo phổ biến trong hầu hết các cộng đồng sơ khai và nền văn minh cổ đại, bao gồm cả Hy Lạp cổ đại. Lucian, người mà chúng ta có được văn bản hoàn chỉnh duy nhất còn sót lại về vũ điệu cổ đại (Hy Lạp-La Mã), tin rằng vũ điệu là một tạo vật vũ trụ bởi vì các ngôi sao và hành tinh trong hành trình hài hòa của chúng nhảy múa xung quanh vũ trụ. Trong thần thoại Hy Lạp, Urania, nữ thần của thiên văn học, cũng có một số quyền lực đối với vũ điệu, nắm giữ phần lý thuyết của nghệ thuật khiêu vũ, trong khi vị nữ thần bảo trợ chính của nghệ thuật này là em gái của bà, Terpsichore, “niềm vui khiêu vũ”. Ý nghĩa nguyên thủy của vũ điệu trong Hy Lạp cổ đại được nhấn mạnh bởi khảo cổ học. Biên niên sử tiếng Hy Lạp cổ nhất được tìm thấy cho đến nay, Biên niên sử Dipylon, được khắc trên một chiếc bình gốm đựng rượu, ghi nhận nó như một giải thưởng cho “người nào trong số những vũ công này nhảy múa một cách tinh tế nhất”.

Các hình thức vũ điệu

Các hình thức vũ điệu Hy Lạp có thể được phân loại, nhìn chung, thành các buổi biểu diễn cá nhân và tập thể hoặc nhóm. Định dạng cá nhân được chia nhỏ hơn nữa thành các buổi biểu diễn độc tấu (của những người biểu diễn chuyên nghiệp) và khiêu vũ tự do để giải trí (giống như khiêu vũ tiệc tùng hiện đại). Các buổi biểu diễn độc tấu gắn liền với những màn trình diễn xiếc và/hoặc ngoạn mục. Xenophon (430 – c. 354 TCN) trong tác phẩm Anabasis của mình đã ca ngợi một số người hộ tống trẻ tuổi của lính đánh thuê Hy Lạp, những người thay phiên nhau giải trí cho người Hy Lạp và người Paphlagonia để mừng thỏa thuận hòa bình của họ. Một vũ công cầm một chiếc khiên nhẹ và tái hiện một cảnh chiến đấu chống lại hai chiến binh tưởng tượng, sau đó anh ta nhảy một điệu múa Ba Tư, một lần nữa, bao gồm các động tác võ thuật. Sau đó, một cô gái, mặc trang phục chiến binh, đã làm choáng ngợp khán giả với màn trình diễn xuất sắc điệu múa Pyrrhic, điệu múa của lửa, điệu múa chiến tranh phổ biến nhất trong thế giới Hy Lạp.

Một địa điểm khác cho các buổi biểu diễn độc tấu là symposium, nơi các đoàn diễn viên chuyên nghiệp có thể được thuê để cung cấp giải trí âm nhạc. Âm nhạc là chất liệu chính của hēdonē (niềm vui) và có thể bao gồm một vài orchestridēs (các cô gái khiêu vũ) nhảy múa theo nhạc của các nhạc sĩ nữ chuyên nghiệp, aulētrides (các cô gái thổi sáo) và psaltriai (các cô gái chơi đàn hạc). Đôi khi các cô gái khiêu vũ cũng góp phần vào việc tạo nhạc và giữ nhịp bằng một cặp krotala (bát gỗ). Nếu chủ nhà có khả năng chi trả cho một đoàn diễn viên đầy đủ, thì buổi giải trí cũng bao gồm một loại chương trình tạp kỹ với nhiều màn trình diễn khiêu vũ ngẫu hứng duyên dáng và những động tác xiếc và âm nhạc tuyệt vời.

Symposia cũng là nguồn thông tin chính của chúng ta về điệu múa ngẫu hứng, tự do của người Hy Lạp. Sự vui vẻ, trên thực tế, là một hình thức phổ biến của sự ngẫu hứng cá nhân với việc lắc lư cơ thể một cách tự do trong một nhóm bạn cùng uống rượu. Nó thường là phần kết thúc tuyệt vời của một symposium điển hình khi khách mời vội vã ra ngoài hát và nhảy nhót, nhảy lên nhảy xuống trên đường về nhà, hô vang lời ca ngợi Dionysos, vị thần của rượu nho, trong điệu múa komos kiểu satyr hoặc “điệu múa của những kẻ say sưa”.

Thể loại thứ hai của các hình thức vũ điệu Hy Lạp là biểu diễn nhóm. Điều này bao gồm một loạt các chuyển động đồng bộ, tương tự, và thường được lên kế hoạch trước, được thực hiện bởi một nhóm, các thành viên có thể bao gồm bán chuyên nghiệp (như trong dàn hợp xướng sân khấu) hoặc những người tham dự bình thường (của các nghi lễ tôn giáo, đám cưới và tang lễ), unisex hoặc tất cả là nam và/hoặc tất cả là nữ. Người ta thường nói rằng nhảy múa trong thời cổ đại là một hoạt động tập thể, và vũ điệu Hy Lạp chủ yếu được tóm tắt là một điệu múa nhóm. Homer (c. 750 TCN), nhà văn cổ đại đầu tiên đề cập đến khiêu vũ, trong tác phẩm Iliad của mình đã miêu tả chiếc khiên của Achilles được trang trí bằng ba nhóm các chàng trai và cô gái nhảy múa. Trong văn hóa vật chất, những vũ công Hy Lạp được đặt tên lần đầu tiên xuất hiện trên Bình Francois, c. 575 TCN, một chiếc krater lớn để trộn rượu với nước. Vành trên cùng của chiếc bình này, dưới vành miệng, cho thấy một nhóm 14 thanh niên và thiếu nữ nắm tay nhau và bước theo hàng để ăn mừng việc được Theseus, hoàng tử và anh hùng Athens, giải thoát khỏi mê cung Crete.

Plutarch, Pollux và Lucian, cùng một số người khác, đã liên kết điệu múa này với geranos, một điệu múa dây chuyền phổ biến với tốc độ nhanh. Trên thực tế, tuyến tính chỉ là một trong số những định dạng, mặc dù có thể là định dạng phổ biến nhất, của điệu múa nhóm Hy Lạp. Hai định dạng còn lại là hình tròn và hình chữ chi. Các điệu múa tuyến tính chủ yếu gắn liền với cả nghi lễ tôn giáo như các đoàn rước trong các lễ hội công cộng và các dịp hàng ngày như đám cưới và tang lễ. Các định dạng tròn cũng thường là một phần của một nghi lễ khi các vũ công theo hàng bắt đầu nhảy múa xung quanh bàn thờ của một vị thần. Trong các điệu múa như geranos có liên quan đến mê cung và sợi chỉ được Ariadne trao cho Theseus để tìm đường trở về, các vũ công có thể bắt chước những đường cong và xoay vòng của hai yếu tố này.

Những nhân vật khiêu vũ

Những nhân vật khiêu vũ, cả thần thoại và lịch sử, có nhiều hình ảnh trong văn học Hy Lạp cổ đại. Odysseus ngưỡng mộ vẻ đẹp và sự quyến rũ của Nausicaa được bộc lộ qua điệu múa duyên dáng của cô. Hermes phải lòng Philomela khi anh ta thấy cô ta nhảy múa để tôn vinh Artemis. Hippocleides, một quý tộc Athens được chọn trong số những người cầu hôn xuất sắc nhất để kết hôn với Agariste, công chúa của Sicyon vào đầu thế kỷ thứ 6 TCN, đã “nhảy múa” cuộc hôn nhân của mình bằng cách thực hiện một sự kết hợp không phù hợp giữa xiếc và điệu múa komos trong cơn say mù quáng của mình.

Tuy nhiên, những nhân vật khiêu vũ (không) nổi tiếng nhất là những người bạn đồng hành của không ai khác ngoài Dionysos. Đoàn tùy tùng nam của ông bao gồm các satyr, một nửa là người và một nửa là dê, nổi tiếng với tính cách vui vẻ và tinh nghịch không thể chữa khỏi. Thường xuyên hơn, các satyr nhảy múa và đuổi theo những cô gái trẻ, đặc biệt là maenads, những phụ nữ thờ phụng Dionysos. Maenads, nghĩa là “những phụ nữ điên cuồng”, mặc da nai và mang thyrsos, một thanh dài bằng thì là hoặc thông. Điệu múa cuồng nhiệt của họ thường kết thúc bằng bạo lực và những hành vi phi thường như cầm rắn và xé xác động vật. Nhà viết kịch bi thảm Hy Lạp Euripides (c. 484-407 TCN) trong tác phẩm The Bacchae, một cái tên khác của maenads sau Bacchus, kể câu chuyện về những phụ nữ Thebes, do Nữ hoàng Agave dẫn đầu trong cơn điên loạn do chính Dionysos tạo ra, đã giết chết Pentheus, vị vua.

Những vũ công thần thoại này cũng được con người bắt chước. Bình Pronomos, một chiếc volute-krater lớn và được trang trí công phu từ khoảng năm 400 TCN, trưng bày cảnh hậu trường chuẩn bị cho các diễn viên nam hóa trang thành satyr, chen chúc xung quanh Demetrios, tác giả của vở kịch satyr mà họ sắp biểu diễn. Ở mặt kia của chiếc bình này, Dionysos và người vợ khiêu vũ của ông, Ariadne, công chúa Crete, nhìn xuống Pronomos, người chơi sáo. Phụ nữ trong nhiều trường hợp đóng vai maenads. Những người này có thể là một phần của một lễ hội hoặc một nghi lễ dành riêng cho phụ nữ. Ví dụ, trong lễ hội hàng năm của Agrionia, một khi ba nhóm phụ nữ khiêu vũ vội vã lên núi, đi lang thang xung quanh suốt đêm trong cơn say sưa tập thể để vượt lên khỏi sự tồn tại trần tục của họ và kết hợp với vị thần của họ, Dionysos.

Mặc dù khó có thể truy tìm điệu múa Hy Lạp hiện đại trở lại thời cổ đại, nhưng các hình thức và động tác khiêu vũ Hy Lạp cổ đại vẫn được tìm thấy trong nhiều cộng đồng Hy Lạp ngày nay. Vũ điệu Hy Lạp cổ đại, cùng với những câu chuyện và nhân vật liên quan, đã và đang truyền cảm hứng cho các nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, vũ công, nghệ sĩ sân khấu và nhiều người khác trong suốt chiều dài lịch sử và trên nhiều nền văn hóa trên thế giới.