Kiến trúc cổ đại Ai Cập
Trong hầu hết các nền văn minh nơi quyền lợi của xã hội được tán dương hơn các quyền lợi của thành viên trong xã hội, kiến trúc có thời là nghệ thuật điển hình nhất và được phát triển cao nhất. Văn minh Ai Cập cổ đại không phải là ngoại lệ. Cho dù ở Cổ Vương quốc, Trung Vương quốc, hay Đế chế đi nữa, chính vấn đề xây dựng công trình mới thu hút nhiều tài năng hoạ sĩ. Mặc dù hình vẽ và tượng điêu khắc tuyệt nhiên không mang tính nguyên thủy nhưng dù sao cũng có chức năng chính là trang trí điểm tô cho các đền thờ. Đôi lúc chúng phát triển thành các môn nghệ thuật độc tập. Có thể nói, kiến trúc Ai Cập cổ đại là kế thừa thành tựu khoa học của người Ai Cập.

Kim tự tháp Ai Cập cổ đại
Minh hoạ đặc trưng trong kiến trúc Cổ Vương quốc Ai Cập là kim tự tháp, kim tự tháp đầu tiên được xây dựng ít nhất vào khoảng 2700 năm TCN. Một lượng lao động và kỹ năng đáng kinh ngạc bị tiêu tốn trong khi xây dựng. Sử gia Hy Lạp Herodotus ước tính 100.000 người lao động trong 20 năm mới hoàn thành một kim tự tháp của Khufu ở Gizeh, chiều cao tổng cộng của kim tự tháp này hơn 480 feet (khoảng 150 mét), và hơn 2 triệu khối đá vôi ráp vào nhau chính xác đến mức chỉ có vài thợ nề thời hiện đại mới có khả năng làm được như thế.
Mỗi khối đá nặng khoảng 2,5 tấn. Số đá này được đẽo từ vách đá dựng đứng bằng đục, nêm, rồi sau đó do sức người kéo trên các đường đất đắp và đặt vào đúng vị trí.
Ý nghĩa của kim tự tháp
Không thể hiểu hết được ý nghĩa kim tự tháp. Có thể kim tự tháp được xây dựng vì mục đích kinh tế, tạo công ăn việc làm. Giả thuyết như thế cho rằng dân số gia tăng đến mức nhân mãn, và các tài nguyên nông nghiệp, khai khoáng, công nghiệp và thương mại không còn đủ để tạo ra sinh kế nuôi sống mọi người. Nhưng cho dù giả thuyết này có giá trị đến mấy đi nữa, thì vẫn không thể là một giải thích hoàn hảo. Kim tự tháp cũng có ý nghĩa chính trị và tín ngưỡng của người Ai Cập. Việc xây dựng kim tự tháp là một hành động của niềm tin, thể hiện tham vọng muốn làm cho nhà nước trường tồn và ổn định. Khi xây dựng lăng mộ cho các nhà cai trị không thể phá hủy được, thì người ta tin rằng điều này sẽ đảm bảo sự bất tử cho thần dân trong nước, vì Pharaoh là hiện thân của sự sống dân tộc. Cũng có thể kim tự tháp được xây dựng như biểu tượng thờ phụng mặt trời. Trong cương vị cấu trúc cao nhất Ai Cập, kim tự tháp sẽ đón nhận ánh sáng đầu tiên lúc mặt trời mọc và phản chiếu ánh sáng này xuống thung lũng phía dưới.
Đền thờ
Trong thời Trung Vương quốc và Đế chế, đền thờ thay cho kim tự tháp như một hình thức kiến trúc hàng đầu. Sự bảo quản di hài hữu hình của Pharaoh không còn được xem là yếu tố quan trọng nữa, niềm tin nhẹ dạ vào sự đồng nhất người cai trị với dân tộc cũng thế. Trái lại, người ta vẫn còn quan tâm đến việc xây dựng các công trình có kích thước khổng lồ, thể hiện sức mạnh quốc gia và tin tưởng tuyệt đối vào sự vĩnh hằng của văn hóa. Nhưng những công trình này không phải là lăng mộ. Minh hoạ nổi tiếng trong số này là các đền thờ đồ sộ ở Karnak và Luxor, được xây dựng trong giai đoạn Đế chế. Phần lớn các cột khổng lồ, chạm khắc hoa văn phong phú vẫn còn sừng sững như những chứng nhân thầm lặng chứng kiến tài năng kiến trúc siêu hạng.

Đặc điểm kiến trúc đền thờ
Các đền thờ Ai Cập trước hết mang đặc điểm kích thước khổng lồ. Đền thờ ơ Karnak, chiều dài khoảng 1300 feet (khoảng 400 m), chiếm diện tích lớn nhất dành cho một công trình tín ngưỡng xưa nay. Sảnh trung tâm của đền thờ không thôi cũng gần bằng bất kỳ nhà thờ Gothic nào ở châu Âu. Nhưng thậm chí quy mô khổng lồ như thế vẫn chưa làm thỏa mãn sự đam mê cái vĩ đại. Công cụ nhân tạo được sử dụng để làm cho công trình có vẻ rộng lớn hơn thực tế. Chẳng hạn, chiều cao trần nhà nhỏ dần từ lối vào cho đến phần sau để tạo ra ảo giác của một phối cảnh dài, do đó có cảm giác sàn nhà có diện tích rộng mênh mông. Cột được sử dụng trong đền thờ có kích thước vô cùng to lớn. Cột lớn nhất cao 70 feet (khoảng 21 mét), đường kính hơn 20 feet (khoảng 6 mét).
Người ta ước tính đầu cột đỡ trần nhà có chỗ đứng đủ cho 100 người.
Lòng mê say cái khổng lồ
Người Ai Cập cân nhắc chọn lựa để cho đền thờ của mình có kích thước khổng lồ và sự vững chắc của công trình. Họ không làm mất đi vẻ tao nhã và cân đối của công trình – phần lớn trang trí đều mang tính cơ bản đối với cuộc sống, và thiết kế thường thể hiện thái độ tôn trọng tính đối xứng. Nhưng ấn tượng vĩ đại và khổng lồ thấy rõ như những cân nhắc mang tính sống còn, nhất là trong các đền thờ giai đoạn Đế chế.
Kết luận như thế được rút ra do vật liệu sử dụng trong xây dựng đền thờ tuyệt nhiên không hề mang đặc điểm mỏng nhẹ hoặc mong manh. Vách dày vài feet, cột có đường kính khổng lồ được xây dựng bằng vật liệu tuyển chọn, ít có khả năng nát vụn. Trái lại, người Ai Cập không sử dụng vật liệu nào khác ngoài loại đá cứng nhất. Vì thế, chúng ta đi đến suy nghĩ rằng mục đích thật sự trong phong cách xây dựng của họ là tượng trưng cho quan niệm về lòng tự hào dân tộc, sự vinh quang của đế chế, sức mạnh và sự trường tồn của nhà nước. Nhiều dân tộc đế chế khác, người Assyria và người La Mã chẳng hạn, tìm cách thể hiện vẻ đường bệ uy nghi trong thành tựu của mình qua các công trình kích thước ấn tượng. Có lẽ khuynh hướng trong phần lớn kiến trúc đương đại đồng nhất cái đẹp với sự khổng lồ là sự phản ánh lòng tự hào trong xâm chiếm.
Tượng điêu khắc Ai Cập
Như đã nêu, tượng điêu khắc và tranh vẽ Ai Cập chủ yếu như những vật phụ cho kiến trúc. Tượng điêu khắc phần lớn theo quy ước, hạn chế trong phong cách và ý nghĩa. Tượng Pharaoh thường là tượng có kích thước khổng lồ. Số tượng làm ra trong giai đoạn Đế chế cao từ (khoảng 20-30 mét). Một số tượng có vẻ giống như đời thực, đôi mắt thường được cẩn tinh thể đá. Thân tượng lúc nào cũng cứng nhắc, cánh tay gập chéo qua ngực hoặc buông thõng, áp sát vào người, đôi mắt mở to, nhìn trừng trừng về phía trước, vẻ mặt thường dửng dưng, hầu như không có sự thể hiện cảm xúc nào cả.

Người ta cũng thường áp dụng sự méo mó giải phẫu học: chiều dài tự nhiên của đùi tăng lên, làm cho bờ vai có cạnh vuông, hoặc tất cả các ngón trong bàn tay có chiều dài bằng nhau. Minh hoạ quen thuộc về tượng điêu khắc không theo chủ nghĩa tự nhiên là tượng đại Nhân sư, tượng có phần đầu của Pharaoh nhưng thân là thân sư tử. Mục đích có lẽ tượng trưng cho quan niệm cho rằng Pharaoh có những đặc điểm sức mạnh và dũng cảm của sư tử. Số tượng điêu khắc trên phù điêu còn ít theo chủ nghĩa tự nhiên hơn.
Phần đầu được mô tả theo cách nhìn nghiêng, thấy rõ một bên mắt, thân mình được thể hiện trong tư thế nghiêng nhiều ra phía trước, trong khi hai chân được thể hiện theo cách nhìn nghiêng. Khuynh hướng chung là như thế, nhưng cũng nên lưu ý đây không phải là khuynh hướng phổ biến. Đôi khi, các nghệ sĩ thành công trong việc bất chấp một phần quy ước, với chứng cứ việc sáng tác một số tượng cá nhân của các Pharaoh sau này. Minh hoạ đáng lưu ý nhất là phần đầu Ikhnaton bằng dá vôi xinh đẹp, được phát hiện cách đây vài năm ở Amarna, rõ ràng mô tả tính chất chủ nghĩa huyền bí mơ mộng vốn có trong linh hồn của nhà cải cách vĩ đại.
Ý nghĩa tượng điêu khắc Ai Cập
Ý nghĩa của tượng điêu khắc Ai Cập không phải là điều khó hiểu. Kích thước khổng lồ của các tượng Pharaoh chắc chắn nhằm mục đích tượng trưng cho sức mạnh của chúng và sức mạnh của nhà nước mà số tượng này thể hiện. Điều đáng kể là kích thước của những tượng này tăng dần khi đế chế mở rộng và chính quyền trở nên chuyên chế hơn. Các quy ước về tính cứng nhắc và dửng dưng, không những chi phối tượng của các nhà cai trị mà thậm chí còn chi phối tượng của các nhân vật kém quan trọng hơn như tượng The Seated Scribe, có nghĩa là thể hiện tính không thời gian và tính ổn định của quốc gia. Ở đây là một quốc gia, theo lý tưởng, không phải được thả lỏng bằng vô số sự thay đổi vận mệnh bấp bênh mà phải luôn giữ vững mức cố định và điềm tĩnh. Chân dung người lãnh đạo quốc gia không được thể hiện sự lo âu, sợ hãi hay hân hoan, mà phải thể hiện sự điềm tĩnh bất biến qua các thời kỳ.

Theo cách tương tự, sự méo mó giải phẫu học có lẽ được hiểu như một nỗ lực có cân nhắc để thể hiện một số quan niệm về quốc gia. Chắc chắn không có lý do nào để cho rằng người ta làm như thế do sự thiếu hiểu biết về luật cân đối hoặc không có khả năng bắt chước đúng theo hình dạng tự nhiên. Cũng có nhiều khả năng mang mục đích phủ nhận cái chết. Sự sống bên ngoài của thần dân dễ làm cho người khác nghĩ rằng họ lệ thuộc vào người lãnh đạo có các thuộc tính dùng để chống lại cái chết của mình trong tư cách con người bình thường. Công cụ hùng biện nhất đối với mục đích này là sự thể hiện phần thân Pharaoh bằng đầu của một vị thần, như các minh hoạ khác trong minh hoạ không theo chủ nghĩa tự nhiên có lẽ cũng mang mục đích tương tự.
✥ Chiến tích bi hùng ở pháo đài Masada
✥ Đại lược về thể chế dân chủ của Hy Lạp
✥ Sự hồi sinh của dân tộc Judah
Tranh vẽ, hội họa Ai Cập cổ đại
Mặc dù hầu hết tranh vẽ Ai Cập đã bị tiêu hủy, nhưng số còn sót lại phần lớn không theo quy ước chính trị và tín ngưỡng. Chắc chắn ở mức độ nào đó tranh vẽ không bị chi phối như kiến trúc và tượng điêu khắc. Lý do có lẽ được tìm thấy trong thực tế tranh vẽ phát triển muộn và chưa có thời gian để bị truyền thống đè nặng. Tín ngưỡng sử dụng ảnh hưởng của mình nhưng theo cách tích cực. Tranh vẽ đẹp nhất là số tranh vẽ dưới thời Ikhnaton và thời gian ngay sau đó. Nguyên tắc chỉ đạo của nhà vua cải cách, với sự kính trọng thiên nhiên, xem thiên nhiên là tác phẩm do chính tay Thần thánh tạo ra, nuôi dưỡng sự hồi phục chủ nghĩa hiện thực trong nghệ thuật, đặc biệt thấy rõ trong tranh vẽ. Do đó, các bích hoạ trong giai đoạn này thể hiện một tài năng mô tả hiện tượng trong thế giới cảm giác sinh động đến mức đáng kinh ngạc.
Chúng có giá trị đặc biệt như những minh hoạ trong mô tả sự chuyển động. Tranh vẽ nắm bắt khoảnh khắc hành động của bò rừng khi nhảy xuống đầm lầy, cú phóng người chúi đầu, lao thẳng về phía trước của con nai đực đang hốt hoảng, và động tác bơi lội không ngừng của bầy vịt trong ao. Thậm chí số tranh vẽ trong đền thờ lớn Luxor cũng tạo ra sự hấp dẫn tương tự đối với các giác quan, trần nhà màu xanh trời điểm sao, hoa, cây trang trí trên cột, vách, là chứng nhân cho sự nhận thức vẻ đẹp môi trường tự nhiên của người hoạ sĩ.