Từ cuối thế kỷ thứ 8 đến giữa thế kỷ thứ 11 là thời đại mà người Viking nổi bật trên dòng lịch sử khi họ là “tay chơi chính” trên mặt trận khám phá, xâm lược, và thương mại trải dài từ vùng Bắc Mỹ đến tận Trung Đông.
Trong tiếng Norse cổ, ngôn ngữ của người Viking, thì:
“Viking nghĩa là một tay thủy chiến, và đi viking tức là đi đánh nhau trên biển.”
Giáo sư Angus Somerville và Russell Andrew McDonald của đại học Brock University, Canada, tác giả cuốn sách The Vikings and Their Age (NXB Toronto, 2013) cho hay như thế.
“Viking là từ mô tả công việc, và chỉ dùng cho một số ít những người thực sự làm công việc này.” Vì hầu hết dân xứ Scandinavia thì không có đi viking.
- Còn với những người đi đánh hàng thì “viking là nghề tay trái của một nhóm nhỏ nông dân, ngư nhân, thương nhân, tù trưởng, và quý tộc để tăng thu nhập và thêm danh tiếng cho họ,” cuốn sách cho hay.
- Còn ngay trong thời mà người Viking đang hoành hành thì từ này ít khi được dùng trong các tài liệu. “Đến thế kỷ 19 thì từ này mới phổ biến trong tiếng Anh, để mô tả những người Scandinavia trong thời kỳ cuối thế kỷ 8 đến 11.”
- Một nghiên cứu xuất bản trên Nature năm 2020 chỉ ra tính đa dạng di truyền tại các vùng duyên hải Scandinavia.
- Tuy chúng ta hay nghĩ người Viking tóc vàng, nhưng thực ra đa số họ tóc nâu.
Thời đại Viking
Các sử gia hiện đại dùng từ “Thời đại Viking” để chỉ quãng thời gian họ bành trướng và phát động các cuộc tập kích, “mà từ năm 793 đến 1066 được nhắc tới nhiều nhất.”
Năm 793, người Viking tấn công một tu viện tại Lindisfarne, một hòn đảo nhỏ ngoài khơi phía đông nước Anh. Họ giết người và cướp bóc. Năm 1066, Vua Chinh Phạt William xâm lược Anh, dẫn theo người Norman, một sắc dân bao gồm hậu duệ của người Viking.
Tuy phát tích từ vùng Scandinavia, nhưng người Viking chu du bốn bề, và định cư giàn trải. Xa nhất về phía tây là L’anse aux Meadows, cực nam của Newfoundland ở Bắc Mỹ. Tuy điểm cực này được dùng trong một thời gian ngắn, nhưng đã có những thực dân Viking đặt chân đến Greenland trong nhiều thế kỷ.
Người Viking chu du tới Trung Đông, tới Constantiniple và Baghdad năm 830. John Haywood, một nhà nghiên cứu độc lập, viết trong cuốn sách “Northmen: The Viking Saga, AD 793-1241” (NXB Thomas Dunne, 2015).
Còn tại Đông Âu, họ chiếm đất và dựng lên một xứ gọi là Rus vào khoảng thế kỷ 9, Haywood ghi nhận. Họ cũng vây thành Constantinope năm 860, nhưng thất bại.
Thần thánh và thần thoại của người Viking
“Thần thánh của người bắc Âu có ít nhất 2 cấp bậc – các thần aesir lớn và các thần vanir nhỏ,” Sæbjørg Walaker Nordeide, giáo sử sử học trung cổ tại Đại học Bergen, Na Uy, và Kevin Edwards, giáo sư danh dự địa lý học tại Đại học Aberdeen, Scotland, viết trong cuốn sách đồng tác giả “The Vikings” (NXB Arc Humanities, 2019). Cấp bậc Vanir bao gồm các thần Freyja, Freyr, và Njörðr, còn các thần lớn Aesir bao gồm Odin, và con trai Baldur.
“Hai nhóm này luôn trong tình trạng chiến tranh, duy trì một thế cân bằng,” Nordeide và Edwards viết, đồng thời họ cũng cưới hỏi lẫn nhau, như hôn nhân giữa Odin và Greyja. Ngoài hai nhóm thần này, người bắc Âu còn có nhiều sinh vật huyền thoại, như Jötnar, một quái vật luôn đối đầu chư thần.
Người ta cũng tin vào Ragnarök, một sự kiện “tận thế” khi con quái vật Surtr giết sạch các vị thần và thiêu rụi thế giới. Vào thế kỷ thứ 9, có một vụ phun núi lửa xảy ra tại Iceland khiến dân chúng ngỡ rằng Ragnarök đang xảy ra.
Dân bắc Âu hay xây một cái nhà hình thuyền bằng đá trong một hang động, và đốt xương động vật trong đó để cúng thần phì nhiêu Freyr có đủ sức đánh bại Surtr.
Văn hóa Viking
Trước tiên, người Viking không đội mũ có sừng như chúng ta thường hiểu nhầm, Steve Ashby, giảng viên Đại học York, Anh, và Alison Leonard, một nhà nghiên cứu độc lập, cho hay trong cuốn sách của họ, Vikings (NXB Thames, Hudson, 2018).
Người Viking có chữ viết riêng. “Trong thời đại Viking, việc viết lách ở Scandivania chủ yếu dùng các ký tự đơn giản, ngắn khắc lên đá, xương, hoặc gỗ,” Nordeide và Edwards viết, nói thêm rằng văn chương của người Viking còn khá hạn chế.
Giới tinh hoa trong xã hội Viking đôi lúc được táng bằng thuyền. “Mộ thuyền có ý nghĩa quan trọng đối với các nước vùng Scandinavia,” Nordeide và Edwards viết.
Thuyền Viking
“Bí mật thành công của người Viking nằm ở sự cơ động của họ,” khi đi biển, Haywood viết. Họ di chuyển trên biển nhanh hơn trên bộ. “Các lê thuyền Viking có độ rẽ nước cạn, giúp họ dễ dàng đổ bộ bất kỳ đâu trên bờ biển, hoặc tiến sâu vào đất liền qua các cửa sông.” Haywood viết. Tức là, người Viking có thể chọn điểm yếu để tấn công, và bỏ qua điểm mạnh.
Để đóng thuyền, người Viking dùng “đinh tán sắt đóng các tấm ván dài với nhau, những tấm ván này xẻ hình vòng cung từ các thân cây gỗ.” Nordeide và Edwards viết. “Ván sàn được cố định vào sống tàu, mỗi tấm ván của thân tàu sẽ chồng lên tấm các tấm còn lại, rồi dùng đinh tán đóng chúng với nhau và vào khung thuyền.”
Đầu thế kỷ thứ 9, loại thuyền này bắt đầu lắp các lá buồm lớn. “Phục dựng loại buồm này bằng các kỹ thuật và len thời đó cho thấy cần khoảng 500 con cừu để làm một chiếc buồm cỡ trung.” Nordeide và Edwards viết.
Kích thước thuyền dùng cho các cuộc tập kích khác nhau, Haywood viết, một con thuyền khai quật tại Gokstad, Na Uy, có niên đại khoảng năm 850 đến 900 dài khoảng 23 mét, rộng 5m, có 16 mái chèo.
✥ Trận chiến cầu Stamford và cuộc chơi kết thúc cho thời đại Viking
✥ Con thuyền của Platon và những ẩn dụ chính trị
Kết thúc thời đại Viking
Thời gian trôi qua, ngày càng nhiều người Viking cải đạo theo Kitô giáo. Những các cuộc tập kích tại Anh vẫn diễn ra đều đặn. Thế kỷ 11, “các đội quan Đan Mạch do Sweyn Forkbeard thống lĩnh vẫn còn chiến đấu theo lối thuần Viking: ồ ạt, đốt phá, và đòi tiền chuộc từ những người Anglo-Saxons.” Ashby và Leonard viết. Forkbeard trở thành vua Đan Mạch năm 986, và vua Anh năm 1013.
Nhiều học giả coi thời điểm vua chinh phạt William chinh phạt nước Anh năm 1066 là kết thúc của thời đại Viking, nhưng các thế hệ nối dõi của họ thì vẫn còn. Ngày nay, người Viking là chủ đề khá ưa thích của các chương trình TV, phim ảnh, sách truyện.
