Eridu, được coi là thành phố đầu tiên của nhân loại, là một biểu tượng quan trọng trong văn hóa và tôn giáo của người Sumer cổ đại, nằm ở phía nam Mesopotamia, ngày nay thuộc Iraq. Thành phố này được thành lập vào khoảng năm 5400 TCN và được cho là nơi bắt đầu của nền văn minh, do các vị thần tạo ra để mang lại trật tự cho thế giới. Eridu không chỉ là trung tâm tôn giáo lớn mà còn là nơi gắn liền với nhiều thần thoại cổ xưa, đặc biệt là vị thần Enki, thần nước ngọt và trí tuệ.
Sự hình thành và tầm quan trọng của Eridu
Eridu xuất hiện lần đầu tiên trong các ghi chép của người Sumer và được coi là “thành phố của những vị vua đầu tiên”. Theo danh sách các vị vua Sumer, “vương quyền từ trời hạ xuống, và vương quyền đặt ở Eridu.” Thành phố này được mô tả như một trung tâm của thời đại hoàng kim, giống như cách Kinh thánh nhắc đến Vườn Địa Đàng. Tuy nhiên, đến khoảng năm 600 TCN, Eridu bị bỏ hoang, có thể là do sự suy thoái đất đai sau nhiều thế kỷ khai thác.
Eridu là nơi sinh sống của thần Enki (còn được người Akkad gọi là Ea), một trong những vị thần quan trọng nhất trong thần thoại Mesopotamia. Enki ban đầu là vị thần của nước ngọt, nhưng sau này được liên kết với trí tuệ, ma thuật và sự sáng tạo. Đền thờ Enki tại Eridu đã trải qua nhiều lần xây dựng lại trong suốt hàng ngàn năm, từ một ngôi đền nhỏ bằng gạch bùn đến một cấu trúc phức tạp hơn trong giai đoạn sau này. Theo truyền thuyết, Enki rất thích ăn cá tươi, và các dấu tích cá và tro được tìm thấy quanh bàn thờ của ông chứng minh điều này.
Thần thoại và vai trò của Enki
Eridu gắn liền với nhiều câu chuyện thần thoại quan trọng. Một trong những câu chuyện nổi bật nhất là “Đại Hồng Thủy” – tiền thân của câu chuyện về trận lụt của Noah trong Kinh Thánh. Trong câu chuyện này, Enki là vị thần đã cứu nhân loại khi Enlil, vị thần tối cao, muốn hủy diệt họ vì quá ồn ào. Enki đã chỉ dẫn Utnapishtim (còn được gọi là Atrahasis hoặc Ziusudra) xây dựng một con tàu lớn và bảo vệ “hạt giống của sự sống”.
Ngoài ra, Eridu còn được nhắc đến trong một câu chuyện về Tagtug, một thợ dệt hoặc người làm vườn, người đã ăn trái cây từ cây cấm và bị Enki trừng phạt. Câu chuyện này mang một sự tương đồng đáng chú ý với câu chuyện về Adam và Eve trong Vườn Địa Đàng của Kinh Thánh, cho thấy những ảnh hưởng qua lại giữa thần thoại Mesopotamia và các tôn giáo sau này.
Eridu và quá trình đô thị hóa
Dù Eridu được coi là thành phố đầu tiên và là nơi khai sinh văn minh, thành phố này chưa bao giờ trở thành một trung tâm chính trị lớn. Thay vào đó, vai trò quan trọng của nó chủ yếu là tôn giáo, là nơi thờ phụng thần Enki. Sự nổi lên của các thành phố khác như thành Uruk dần dần làm lu mờ tầm quan trọng của Eridu. Một câu chuyện thần thoại đáng chú ý về sự chuyển giao này là khi nữ thần Inanna (ở Uruk) lấy đi các “meh” (những món quà của văn minh) từ Enki và mang về Uruk, đánh dấu sự thay đổi trong trọng tâm văn hóa từ Eridu sang Uruk.
Eridu suy tàn
Cuối cùng, sự khai thác đất đai quá mức và sự mất cân bằng giữa thành phố và tài nguyên xung quanh có thể đã dẫn đến sự suy tàn của Eridu. Thành phố này bị bỏ hoang vào khoảng năm 600 TCN. Giống như nhiều thành phố khác của Mesopotamia, Eridu suy giảm khi không còn duy trì được mối quan hệ tương sinh với vùng đất xung quanh. Qua thời gian, những đụn cát đã bao phủ các tàn tích của Eridu, biến nơi đây thành một vùng đất hoang tàn.
Di sản và ảnh hưởng của Eridu
Mặc dù Eridu không còn tồn tại như một thành phố lớn, di sản của nó vẫn sống mãi qua các câu chuyện thần thoại và tôn giáo của người Sumer. Nhiều nhà khảo cổ học tin rằng Eridu có thể đã đóng vai trò là nguyên mẫu cho thành phố Babel trong Kinh Thánh, với Ziggurat ở Eridu được cho là tương đồng với Tháp Babel nổi tiếng. Những phát hiện khảo cổ tại Eridu, bao gồm các hiện vật từ nhiều nền văn hóa khác nhau, cũng cho thấy thành phố này từng là một trung tâm thương mại sầm uất, thu hút các nhà buôn và người hành hương từ khắp nơi đến.
Với sự kết hợp giữa tôn giáo, thần thoại và lịch sử, Eridu không chỉ là một thành phố cổ đại mà còn là biểu tượng của sự khởi đầu của văn minh loài người. Nó nhắc nhở chúng ta về những thành tựu vĩ đại của người Sumer và sức mạnh của các câu chuyện thần thoại trong việc hình thành và bảo tồn các giá trị văn hóa và tôn giáo của nhân loại.
