Người ta thường cho rằng quá trình thống nhất nước Anh là công trạng duy nhất của vương quốc Wessex, phớt lờ vai trò quan trọng của vương quốc Mercia. Tuy nhiên, Mercia đã giữ một vị thế không thể thiếu với tư cách đồng minh và đối tác của Wessex trong cuộc chiến chống người Viking, qua đó góp phần thiết lập một vương quốc Anh thống nhất. Bài viết này sẽ cho thấy quá trình thống nhất đã biến Mercia, từ một vương quốc hùng mạnh, thành một vùng Bá Tước nằm dưới sự cai trị của các vị vua người Wessex.
Vương quốc Mercia và Đại binh Dị giáo
Nước Anh thế kỷ thứ IX bao gồm bốn vương quốc: East Anglia, Mercia, Northumbria và Wessex. Bất chấp lịch sử chiến tranh, bạo lực và cạnh tranh, những năm 840-850 chứng kiến các mối quan hệ tương đối hòa bình giữa những vương quốc này. Động lực đằng sau sự yên bình này có lẽ bắt nguồn từ niềm tin rằng những kẻ đột kích người Viking mới chính là kẻ thù thật sự.
Đến giữa thế kỷ thứ chín, những tên cướp biển Scandinavia (Viking) này đã tàn phá một số vùng duyên hải của nước Anh. Để đối phó, Mercia bắt đầu hợp tác chặt chẽ với Wessex ở phía Nam. Vào những năm 850, chúng ta thấy mối quan hệ kinh tế gần gũi hơn giữa hai vương quốc, sự tương tác thường xuyên giữa giới quý tộc hai bên, và cuộc hôn nhân giữa Vua Burgred của Mercia (852-874) với Æthelswith, con gái của Vua Wessex, càng củng cố mối quan hệ này.
Tuy nhiên, cuộc xâm lược của Đại binh Dị giáo (Great Viking Army) vào năm 865 lại đặt nước Anh vào một bước ngoặt hoàn toàn khác. Không còn thỏa mãn với việc cướp bóc, người Viking bắt đầu chinh phục và định cư các vùng chiếm đóng. Đến năm 871, họ đã chinh phục East Anglia và Northumbria, đồng thời nhận đồ cống nạp từ Mercia và Wessex. Mercia chịu một thất bại nặng nề khác vào năm 874 khi Vua Burgred bị các thủ lĩnh Viking ở Anh buộc phải lưu vong. Người kế vị của ông, Vua Ceolwulf II (874-877 / 9), chỉ có thể xoa dịu quân xâm lược bằng cách dâng phần nửa phía Đông của Mercia.
Ealdormen Æthelred và Sự suy tàn của Mercia
Wessex cũng chật vật đối phó với các cuộc xâm lược của người Viking, bị tấn công trong các năm 871, 875, 876, 877 và 878. Tuy nhiên, dưới sự lãnh đạo của Vua Alfred (871-899), người West Saxon đã đánh bại quân Viking một cách quyết định tại Trận Ethandun (878). Guthrum (thủ lĩnh Viking) bại trận chấp nhận rửa tội, đồng ý hòa bình với Wessex, và với sự chấp thuận của Alfred, trở thành tân vương của East Anglia.
Trong khi đó, Ceolwulf II biến mất khỏi các ghi chép lịch sử vào năm 877. Một người kế vị tên là Æthelred không được nhắc đến cho đến năm 881. Æthelred thừa hưởng một Mercia chỉ còn lại một nửa so với trước kia và đang chìm trong chiến tranh với người xứ Wales – trở thành mục tiêu dễ dàng cho các cuộc tấn công của người Viking trong tương lai. Vì Æthelred dường như không có mối liên hệ nào với những người tiền nhiệm, một số người đương thời có thể xem ông là một kẻ tiếm quyền, và ông có khả năng đã phải đối mặt với sự phản đối từ bên trong nội bộ Mercia. Sau thất bại nặng nề cuộc chiến với xứ Wales tại Trận Conway (881), Æthelred hướng về Wessex để tìm kiếm sự bảo hộ.
Đến năm 883, một bản hiến chương đất đai ở Worcester (thuộc Mercia), ghi nhận rằng Æthelred cai trị với tư cách là “Ealdormen xứ Mercia … với sự đồng ý của Vua Alfred” (Ealdormen là chức quý tộc cao cấp ở Anh). Alfred không hề xa lạ với người Mercia; chị gái của ông (vợ của Burgred) là cựu Hoàng hậu Mercia; còn vợ của ông, Ealhswith, là người Mercia và anh trai của bà, Æthelwulf, là một Ealdormen nổi tiếng của Mercia.
Sự hình thành liên minh lịch sử giữa hai vương quốc hùng mạnh
Động cơ của cả hai nhà lãnh đạo – Alfred và Æthelred – đều rất rõ ràng. Æthelred nhận được hậu thuẫn từ Alfred, bảo vệ ông khỏi những đối thủ trong nước ở vùng Mercia, cũng như các mối đe dọa đến từ xứ Wales và người Viking. Đối với Alfred, việc Æthelred thần phục giúp ông có thêm một đồng minh vững chắc trong những cuộc chiến chống lại người Viking. Điều này tạo ra một liên minh vững chắc giữa các vùng đất phía Nam nước Anh theo đạo Cơ Đốc. Hai bên có chung mục đích: chống lại người Viking và mong muốn tạo dựng ổn định sau một giai đoạn hỗn loạn.
Thỏa thuận mà Æthelred và Alfred đạt được không hoàn toàn rõ ràng ngay từ ban đầu. Sắc lệnh về phân chia đất đai năm 883 cho chúng ta biết rằng với danh hiệu “Ealdormen”, Æthelred thừa nhận ông không còn là một vị vua hay người cai trị độc lập. Điều này cũng cho thấy Æthelred xem Alfred là chủ của mình, có lẽ là vua của ông.
Tuy nhiên, vào cuối những năm 880, Alfred đã chọn một tước hiệu mới: “Vua của người Anglo-Saxons” (Angles đại diện cho Mercia và Saxons đại diện cho Wessex). Điều này cho thấy cách Alfred hiểu về thỏa thuận với Æthelred không phải là sáp nhập Mercia vào Wessex mà thay vào đó là hình thành một vương quốc mới với bản sắc Anh/Anglo-Saxon thống nhất.
Vị thế của Æthelred trong vương quốc của Vua Alfred
Vai trò của Æthelred trong vương quốc mới của Alfred khá khó xác định. Nhà sử học Tim Clarkson mô tả ông là “một vị vua trên tất cả trừ danh hiệu.” Thật vậy, ông đã được nhà biên niên sử Æthelweard gọi là “Vua của người Mercia” vào cuối thế kỷ thứ 10. Mặc dù vậy, ông chưa bao giờ đích thân sử dụng danh hiệu vua này sau thỏa thuận năm 883 với Alfred.
Hơn nữa, Æthelred dường như không có nhiều đặc điểm giống các vị vua Anglo-Saxon truyền thống. Ví dụ, dưới thời Æthelred, người Mercia tuân theo bộ luật của Alfred và đúc tiền nhân danh Alfred. Tuy nhiên, xét ở một số khía cạnh, Æthelred vẫn là người kế thừa của các vị vua Mercia trước đây. Ông là thủ lĩnh của quân đội Mercia và tổ chức triều đình riêng ở Mercia thay vì thường xuyên có mặt tại triều đình của Alfred. Điều này thể hiện qua một loạt các danh hiệu mà Æthelred sử dụng trong các hiến chương của mình, bao gồm Thủ Lĩnh, Ealdormen, Lãnh Chúa, Patricius, Người cai trị, và Subregulus. Có lẽ thích hợp nhất nếu nhìn nhận địa vị của ông như nằm giữa một vị vua và một quý tộc quyền lực, hoạt động theo hệ thống của vương quốc do Alfred đứng đầu.
Alfred tôn trọng các phong tục của Mercia
Alfred quản lý mối quan hệ với Mercia rất thận trọng, ông nhận thức được sự cần thiết phải tôn trọng truyền thống và phong tục nơi đây. Chúng ta thấy điều này trong bộ luật của Alfred chẳng hạn. Thay vì áp đặt luật Wessex lên người Mercia, ông xây dựng một bộ luật mới với cảm hứng từ các vị vua trước đây của Mercia và Wessex.
Một ví dụ khác là Luân Đôn (London). Thành phố này từng là một phần của Mercia trước khi bị người Viking xâm chiếm vào đầu những năm 870. Khi Alfred chiếm được Luân Đôn vào giữa những năm 880, ông đã trao quyền kiểm soát nó cho Ealdormen Æthelred, một lần nữa thể hiện sự tôn trọng của ông đối với truyền thống Mercia.
Tuy nhiên, vinh dự lớn nhất mà Æthelred nhận được đó là cuộc hôn nhân với con gái của Alfred, Æthelflæd. Điều này củng cố mối quan hệ giữa hai người đàn ông, những người giờ đã là người một nhà. Ngoài ra, mẹ của Æthelflæd xuất thân từ một gia đình có dòng dõi hoàng gia ở Mercia, do đó mang đến cho Æthelred một phần uy tín hợp pháp mà có lẽ ông còn thiếu. Có người sẽ nghĩ cuộc hôn nhân này là cái giá quá nhỏ cho việc Mercia mất đi nền độc lập. Nhưng Æthelred buộc phải thích nghi với thực tế mới: ông sẽ cai trị một Mercia suy yếu, nơi cần ổn định và bảo vệ hơn cả.
Edward, Æthelflæd và sự tiếp nối của liên minh
Æthelred tiếp tục là đồng minh của Wessex cho đến cuối đời. Khi Wessex bị xâm lược bởi một đội quân Viking từ bên kia Eo biển Anh vào năm 892, ông sát cánh cùng người West Saxon, dẫn đầu quân đội Mercia hỗ trợ cha vợ mình, đỉnh cao là chiến thắng trước người Viking tại Trận Butingdon vào năm 893.
Alfred mất năm 899, con trai Edward kế vị, người đã thiết lập lại quan hệ với Æthelred với những điều khoản tương tự như cha ông trước đây. Edward thậm chí đã gửi con trai cả của mình, Æthelstan, đến để được nuôi dưỡng tại triều đình Mercian. Sự thành công của liên minh này đã được chứng minh một lần nữa vào năm 910, khi quân Viking của York xâm lược sâu vào Mercia, chỉ để bị lực lượng liên quân Mercia-West Saxon đánh bại hoàn toàn tại Trận Tettenhall, dẫn đến cái chết của ba vị vua Viking người Đan Mạch.
Æthelred qua đời vào năm sau đó. Khi không có người thừa kế nam, ngai vàng Mercia được trao cho vợ ông. Việc Æthelflæd kế vị là một dấu hiệu của sự tiếp nối. Là em gái của Edward, bà duy trì mối liên kết với Wessex. Trước đây bà cũng từng lãnh đạo người Mercia thay cho Æthelred khi ông bị bệnh; hơn nữa, bà có dòng dõi từ các vị vua cổ xưa của Mercia, điều kiện chính đáng để lên ngôi.
Æthelflæd và Cuộc chinh phạt Danelaw
Bốn năm đầu tiên trong triều đại của Æthelflæd chủ yếu tập trung vào việc xây dựng các công sự ở biên giới. Sau đó, với biên giới được bảo vệ an toàn và quân Đan Mạch bị suy yếu sau trận Tettenhall, bà và anh trai của mình đã bắt đầu một chiến dịch tấn công vào lãnh thổ do người Viking nắm giữ. Đến năm 915, Edward đã chinh phục Essex và thiết lập quyền kiểm soát các thị trấn Hertford, Buckingham và Bedford. Bước tiếp theo, ông tiếp tục chinh phục vương quốc Đông Anglia và phần lớn vùng East Midlands.
Biên niên sử Anglo-Saxon đương thời mô tả sự tàn nhẫn của Edward trong việc chiếm lấy pháo đài của Vua Đông Anglia; “họ đột nhập vào [pháo đài], giết vua, Bá tước Toglos, Bá tước Mann con trai ông và anh trai ông, và tất cả những người ở đó quyết tâm bảo vệ nó”. Æthelflæd cũng đạt được nhiều tiến bộ, bà đã chiếm được các pháo đài ở Derby (917) và Leicester (918). Bà cũng thành công trong việc hình thành liên minh với những người cai trị Scotland và Strathclyde để chống lại thủ lĩnh Viking, Vua Ragnall của York.
Đến năm 918, các con của Alfred đã chiếm lại gần như toàn bộ miền Nam nước Anh. Nhà sử học Frank Stenton đã mô tả chiến dịch quân sự này là “Một trong những chiến dịch tốt nhất, được duy trì chặt chẽ nhất và có tính quyết định nhất trong toàn bộ Thời kỳ đen tối.”
Edward kế vị Mercia và việc phế truất Ælfwynn
Sự hòa hợp giữa người Mercia và người Tây Saxon đã bị gián đoạn một thời gian ngắn bởi cái chết của Æthelflæd vào năm 918. Trong vài tháng, một cuộc tranh giành quyền lực đã nổ ra giữa Edward và con gái bà, Ælfwynn. Æthelflæd dường như đã chuẩn bị cho Ælfwynn để thừa kế ngai vàng. Bà từng tham dự các hội đồng ở Wessex vào năm 903 và Mercia vào năm 904 và 915.
Việc một người phụ nữ chưa kết hôn tham gia vào các vấn đề của nhà nước, như trường hợp của Ælfwynn, là điều chưa từng có và chắc chắn là một dấu hiệu cho thấy sự chuẩn bị để trở thành người lãnh đạo. Tuy nhiên, bằng cách thuyết phục giới quý tộc Mercian hoặc thông qua các biện pháp mạnh tay hơn, vào cuối năm 918, Edward đã phế truất Ælfwynn. Biên niên sử Anglo-Saxon ghi lại rằng Ælfwynn “bị tước quyền thống trị toàn bộ vùng Mercia và bị đưa đến Wessex”, nói thêm rằng “tất cả dân cư ở Mercia đã quay sang ông [Edward].” Động cơ của Edward không hoàn toàn chắc chắn, có thể ông nghi ngờ lòng trung thành của Ælfwynn. Hoặc có lẽ giới quý tộc Mercian thích Edward, bởi ông đã lập được nhiều chiến công hiển hách, làm thủ lĩnh của họ để bảo vệ họ khỏi Vua Ragnall. Một khả năng khác, có thể Edward chỉ đơn giản là muốn khai thác thời điểm bất ổn ở Mercia để phục vụ cho mục đích của riêng mình.
Sự kết thúc của quyền tự trị vùng Mercian
Thay vì bổ nhiệm một phó vương thay mặt mình cai trị, Edward đã trực tiếp nắm quyền kiểm soát Mercia. Điều này đã thay đổi hoàn toàn sự dàn xếp Mercian – Tây Saxon được thiết lập bởi Æthelred và Alfred vào năm 883. Mặc dù có sự thay đổi triệt để này, Edward vẫn tiếp tục chính sách do Æthelflæd xây dựng ở phía Bắc.
Làm việc với các đồng minh phía bắc mới, vào năm 920, ông đã thuyết phục Vua Ragnall đồng ý một hiệp ước hòa bình với Bamburgh, Mercia, Scotland và Strathclyde. Tuy nhiên, một số thần dân mới ở Mercia không hài lòng với sự cai trị của ông. Có ý kiến cho rằng Edward có thể đã chiếm đoạt đất đai ở Mercia và trao cho những thuộc hạ người Tây Saxon. Ông cũng có thể đã khởi xướng việc phân chia Mercia thành các hạt (shire) dựa trên mô hình hành chính của vùng Tây Saxon, phớt lờ cấu trúc tổ chức có từ trước của Mercia vốn dựa trên các nhóm bộ lạc cổ đại.
Đối với nhiều người ở Mercia, Edward dường như không tôn trọng truyền thống và phong tục của họ. Cuộc nổi dậy ở Chester năm 924 đã chứng tỏ sự bất mãn của dân chúng đối với sự cai trị của ông. Trong khi Edward đánh bại cuộc nổi dậy, ông đã bị trọng thương trong chiến dịch và qua đời vào tháng 7 năm 924.
Một vị hoàng tử người Mercia từ xứ Wessex
Cái chết của vua Edward một lần nữa cho thấy sự căng thẳng giữa người Mercia và người Tây Saxon, vốn ủng hộ những người con trai khác nhau của ông cho việc kế vị. Chỉ khi ứng cử viên Tây Saxon, Ælfweard, qua đời vào tháng 8 năm 924, vương quốc của Edward mới được khôi phục, với việc Wessex chấp nhận ứng cử viên người Mercia, Æthelstan, làm vị vua mới của họ. Æthelstan có xuất thân đặc biệt, ông là người Tây Saxon nhưng đã dành phần lớn cuộc đời mình ở Mercia.
Sự đối lập kép này được thể hiện trong lời tuyên thệ đăng quang của ông, trong đó tuyên bố ông là Vua của Angles và Saxons “một cách bình đẳng”. Æthelstan đã nhận được một số phản ứng thù địch ở Winchester từ người em cùng cha khác mẹ của mình, Edwin, và Giám mục Frithestan. Tuy nhiên, đây không phải là tâm lý chung của cả Wessex, nơi Æthelstan có thể tổ chức triều đình và hội đồng hoàng gia mà không gặp vấn đề gì lớn.
Sau khi củng cố vương quốc của mình, Æthelstan tiến quân về phía bắc và vào năm 927, chinh phục Northumbria. Do đó, ranh giới mới trong chính trị Anh trở thành người Anh gốc Mercia, Wessex và người Anglo-Scandinavian của Northumbria. Nói vậy để thấy, những chia rẽ giữa Mercia và Wessex dường như trở nên nhỏ bé và không còn phù hợp. Mục tiêu của người miền Nam nước Anh lúc này là kiểm soát thần dân mới của họ ở phía bắc.
Vua Edgar và những lãnh chúa cuối cùng của Mercia
Một khi người Northumbrians được dẹp yên, sự chia rẽ Mercia-Tây Saxon đã quay trở lại trong thời trị vì của Vua Eadwig (955-959). Tuy nhiên, điều này là kết quả của chủ nghĩa phe phái chính trị hơn là chủ nghĩa phe phái khu vực. Người kế vị của ông, Vua Edgar (959-975), đã xây dựng được một thời kỳ hoàng kim của hòa bình và ổn định, cùng với việc hình thành một chính phủ tập trung hơn những vị vua trước đó. Điều này, cùng với việc bổ nhiệm người thân và người theo dõi trung thành của mình, Ælfhere, làm Bá tước xứ Mercia, đã ngăn chặn được nguy cơ ly khai của người Mercia.
Tuy nhiên, chức vụ Bá tước của Mercia vẫn là một trong những chức vụ danh giá nhất trong vương quốc. Người nắm giữ chức vụ này sẽ là một nhân vật thống trị ở Midlands và là một cố vấn cấp cao của hoàng gia. Thật vậy, Ælfhere được gọi là “Hoàng tử của người Mercia”. Một Bá tước người Mercia khác đã là “Bá tước trên toàn bộ vương quốc của người Mercia.” Đó là một vị trí quyền lực đến mức Vua Cnut (1016-1035) vào năm 1017 và Vua William I (1066-1087) vào năm 1071 phải chia Bá quốc Mercia thành các lãnh địa nhỏ hơn, vì cả hai ông đều không muốn trao quá nhiều quyền lực cho bất kỳ cá nhân nào.
Bá tước cuối cùng của Mercia là Edwin (1062-1071), anh rể của Harold Godwinson. Cái chết của ông, dưới tay vệ sĩ của mình vào năm 1071 sau một cuộc nổi dậy thất bại chống lại William I, đánh dấu sự kết thúc của Bá quốc Mercia.
Suy ngẫm về Vương quốc Mercia
Ở một khía cạnh nào đó, Mercia có một câu chuyện khá buồn. Từ thời kỳ thống trị miền Nam nước Anh vào thế kỷ thứ VIII cho đến cái chết của bá tước cuối cùng vào năm 1071, sau khi chạy trốn khỏi quân xâm lược. Đó quả là một sự sụp đổ đáng tiếc. Tuy nhiên, Mercia đã có những đóng góp quân sự và chính trị quan trọng đối với việc hình thành Vương quốc Anh.
Bước ngoặt quan trọng trong lịch sử của nó là cuộc xâm lược của người Viking vào những năm 860-870. Những cuộc xâm lược này khiến Mercia bị cướp bóc và chia cắt, với sự lãnh đạo yếu kém. Quyết định cầu cứu Alfred của Æthelred có thể là lựa chọn thực tế duy nhất của ông. Tuy nhiên, thật khó để tưởng tượng một thoả thuận như vậy tồn tại lâu dài.
Mercia giữ một vị trí khó xử, và các lãnh chúa Tây Saxon phía trên không hẳn luôn có đủ kỹ năng ngoại giao như Alfred. Đồng thời, những người cai trị Mercia và Wessex vốn không phải lúc nào cũng có mối quan hệ tích cực như Æthelred và Æthelflæd từng đã với Alfred và Edward. Có lẽ Mercia cuối cùng sẽ phải chọn hoặc là tách khỏi Wessex hoặc sáp nhập hoàn toàn vào một vương quốc lớn hơn do Tây Saxon lãnh đạo. Quyết định phế truất Ælfwynn vào năm 918 của Edward đã giải quyết vấn đề này. Tuy nhiên, phải nhờ đến các nhà cai trị Tây Saxon có thể vỗ về người Mercia, như Æthelstan và Edgar, thì vương quốc mới có được sự thống nhất bền vững hơn.
