Blog Lịch Sử

Juan Bautista Alberdi – Nhà tư tưởng tự do vĩ đại của Argentina

Ngày nay, nếu được hỏi về Juan Bautista Alberdi, có lẽ rất ít người ở ngoài châu Mỹ Latin, và kể cả ở Argentina, có thể nói về ông. Thế nhưng, ông ấy có thể được coi là một trong những nhà tư tưởng lỗi lạc nhất mà Argentina, hay toàn châu Mỹ Latin có…

Ngày nay, nếu được hỏi về Juan Bautista Alberdi, có lẽ rất ít người ở ngoài châu Mỹ Latin, và kể cả ở Argentina, có thể nói về ông. Thế nhưng, ông ấy có thể được coi là một trong những nhà tư tưởng lỗi lạc nhất mà Argentina, hay toàn châu Mỹ Latin có được trong lịch sử; bởi lý tưởng tự do của phong trào Khai sáng mà ông ấy phổ biến ở Argentina đã góp phần đưa Argentina trở thành một trong những quốc gia giàu nhất thế giới vào đầu thế kỉ XX, với di sản hiện hữu trên khắp đất nước này tới tận ngày nay.

Cuộc đời và sự nghiệp của Alberdi

Juan Bautista Alberdi sinh ra ở San Miguel de Tucuman (một thành phố miền tây bắc Argentina), vào ngày 29/8/1810. Tuy mồ côi cả cha lẫn mẹ từ sớm (khi mới 12 tuổi), nhờ vào nỗ lực của bản thân, ông được nhận vào trường trung học Quốc gia Buenos Aires (một trong những trường phổ thông danh tiếng nhất châu Mỹ Latin), rồi theo học Luật tại đại học Buenos Aires.

Khi Alberdi trưởng thành, Argentina vẫn chưa hoàn toàn được thống nhất, thay vào đó nước này là một liên hiệp lỏng lẻo của các bang. Các bang thường xuyên đưa quân đánh lẫn nhau, trong hàng loạt cuộc nội chiến giữa phe Thống nhất (đòi một chính phủ tập trung ở Buenos Aires) và phe Liên bang (đòi một chính phủ phi tập trung hóa). Buenos Aires lúc đó nằm dưới sự cai trị của nhà độc tài Juan Manuel de Rosas, một người theo tư tưởng Thống nhất; chính vì căm ghét sự lãnh đạo của ông ta nên Alberdi quyết định thôi học ở đó, mà chuyển sang Cordoba học đại học.

Sau đó, ông ta quay lại Buenos Aires và cùng với các nhà văn, nhà tư tưởng lớn của Argentina đương thời, sáng lập hội văn chương Marcos Sastre. Đó chính là nền tảng của “thế hệ 1837”, một thế hệ các nhà văn lớn của Argentina, với nhiều cây bút nổi tiếng nắm giữ những vị trí quan trọng trong nước như 2 tổng thống Sarmiento và Avellaneda. Tuy nhiên, Rosas khi phát hiện ra hội kín này đã bắt buộc hội phải đóng cửa, nên Alberdi buộc phải lưu vong sang Uruguay, rồi sang Pháp (nơi ông được gặp người cha lập quốc của Argentina, Jose de San Martin, và nghiên cứu hiến pháp Mỹ), rồi cuối cùng tới Chile.

Tới năm 1852, Rosas cuối cùng bị đánh bại bởi một liên minh của Brazil, Uruguay và phe Liên bang Argentina. Với việc thống đốc các bang của Argentina gặp mặt để soạn thảo Hiến pháp mới, Alberdi liền đóng góp cho hội nghị bằng tác phẩm của mình – Nền tảng và bước khởi đầu cho tổ chức chính trị của nước Cộng hòa Argentina. Đóng góp của Alberdi được những người tham dự hội nghị, nhất là tổng thống mới Urquiza, đánh giá rất cao. Alberdi được mời làm bộ trưởng tài chính trong chính phủ mới, tuy nhiên ông ta từ chối, và cuối cùng trở thành đại sứ của Argentina ở Anh và Pháp (nơi ông ấy sống trong 24 năm).

Tới năm 1879, Alberdi mới trở về Argentina, và ứng cử dân biểu Hạ viện cho quê nhà Tucuman, tuy nhiên do tuổi già, ông không thể tranh cử được và phải quay về Pháp. Sức khỏe ông suy yếu nhanh chóng, và ông mất ở Paris vào năm 1884.

Ảnh chân dung của Alberdi (vào năm 1850-1853).

Công trình

Tác phẩm nổi tiếng nhất của Alberdi – Nền tảng và bước khởi đầu cho tổ chức chính trị của nước Cộng hòa Argentina (Bases y Puntos de Partida para la Organización Política de la República Argentina).

Như đã nói ở trên, Alberdi chấp bút tác phẩm kinh điển nhất của mình vào năm 1852, khi mà cuộc nội chiến ở Argentina mới kết thúc. Lúc đó, ngoài sự chia rẽ nặng nề giữa các phe phái chính trị (có một bản hiến pháp vào năm 1826, nhưng chưa hề được thực thi), Argentina còn gặp muôn vàn khó khăn: đất nước rộng lớn (hơn 1 triệu km2) nhưng vô cùng thưa dân (chưa tới 1 triệu người), kinh tế nghèo nàn, lạc hậu (dù nằm trên đồng bằng La Plata vào hàng màu mỡ nhất thế giới, nhưng vẫn phải nhập khẩu lương thực).

Alberdi sau khi nghiên cứu về tình hình chính trị đất nước mình, cùng với các bản hiến pháp của các nước Mỹ Latin khác (Chile, Paraguay, Peru, Mexico, Uruguay và California), kết luận rằng Argentina, giống như các nước Mỹ Latin khác, vào đầu thế kỉ XIX đã dành quá nhiều thời gian để tập trung cho việc giành độc lập, mà không chú ý tới phát triển kinh tế và không xây dựng nền pháp quyền trong nước. Với Argentina, những vấn đề chính của đất nước ông nhận ra gồm: thiếu dân cư, thiếu cơ sở hạ tầng, thiếu vốn và hệ thống pháp luật yếu kém, không đảm bảo quyền tư hữu và tự do làm ăn.

Thế nên, trong tác phẩm của mình, Alberdi đề xuất ba mục tiêu chính mà hiến pháp Argentina nên có:

  • Khuyến khích nhập cư, đặc biệt là nhập cư từ châu Âu để mở rộng sản xuất công nghiệp, dạy dân Argentina khoa học và kỹ thuật hiện đại, và để “đánh bại nghèo đói, cô lập và bạo chúa, kẻ thù thực sự của các quốc gia Mỹ Latin” (theo lời Alberdi).
  • Mở cửa nền kinh tế, cho phép nhân dân được buôn bán tự do với các nước khác;
  • Bãi bỏ ưu ái cho những thương nhân, chính trị gia thân chính phủ, nhằm đảm bảo toàn dân bình đẳng trước pháp luật.
  • Khuyến khích vốn và đầu tư tư nhân (theo Alberdi, “bất kì luật lệ nào chống đầu tư tư nhân là kẻ thù của châu Mỹ”).

Những tư tưởng này, nhận được sự khen ngợi bởi giới tri thức Argentina đương thời, nhanh chóng thành nền tảng của hiến pháp mới của Argentina (1853), một số điều vẫn còn được giữ nguyên tới tận ngày nay:

  • Lời nói đầu của hiến pháp nước này thể hiện khát vọng của nhà nước (đảm bảo an ninh, công lý và phúc lợi “cho chúng ta, cho các thế hệ mai sau, và cho tất cả mọi người trên thế giới này muốn sinh sống trên đất Argentina”).
  • Điều 14 của hiến pháp đảm bảo toàn dân Argentina được đi lại và buôn bán tự do (xây dựng một thị trường thống nhất trên toàn quốc). Các tàu bè ngoại quốc cũng được đi lại tự do trên các hệ thống sông của Argentina;
  • Điều 25 của hiến pháp kêu gọi nhà nước phải khuyến khích nhập cư từ châu Âu, và không được giới hạn nhập cư của người nước ngoài muốn sinh sống, làm việc và dạy học ở Argentina. Trên thực tế, đến ngày nay Argentina vẫn là nước có chính sách nhập cư vào hàng dễ nhất thế giới: người nước ngoài chỉ cần ở Argentina trong vòng 2 năm là đủ để có thể trở thành thường trú nhân nước này.

Chính vì một bản hiến pháp tự do, cùng với sự lãnh đạo của các tổng thống theo quan điểm tự do kinh tế, mà Argentina trong vòng hơn 30 năm, từ một nước nghèo đã trở thành nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới, với GDP đầu người ngang ngửa Mỹ, Anh, Úc và bỏ xa các nước Mỹ Latin khác. Điều này cũng biến Argentina vào đầu thế kỉ XX thành điểm đến lớn thứ 2 của người nhập cư từ châu Âu, chỉ sau Mỹ; với hơn 6 triệu người, chủ yếu từ Ý và Tây Ban Nha tới Argentina. (Đó cũng giải thích tại sao hầu hết cầu thủ của Argentina lại có da trắng giống châu Âu, và rất ít khi thấy người gốc Phi ở nước này, khác hẳn với Brazil láng giềng). Tuy nhiên, sự lãnh đạo của các chế độ dân túy, cùng với nạn tham nhũng, độc tài và hệ thống kinh tế thay đổi liên tục, đã khiến cho Argentina trong 80 năm qua thường xuyên rơi vào khủng hoảng và tụt hậu ngày càng xa so với các nước giàu trên thế giới.

Bài học:

Như vậy, cuộc đời và lý tưởng của Alberdi cho chúng ta thấy rằng, thể chế phù hợp có tầm quan trọng to lớn đối với sự phát triển của một đất nước, với những lãnh đạo có tâm và mong muốn đất nước thịnh vượng. Còn với con người không phù hợp, thì kể cả có thể chế đúng đắn, sự thịnh vượng của đất nước cũng không được đảm bảo (bằng chứng chính là Argentina, mặc dù hiến pháp không thay đổi quá nhiều trong thế kỉ XX, vẫn chứng kiến sự suy yếu về thể chế cùng với sự suy tàn kinh tế).

Để nói về tầm quan trọng của những người như Alberdi tới sự phát triển của Argentina, có lẽ câu nói phù hợp nhất chính là lời phát biểu của tổng thống đương nhiệm của nước này, Javier Milei:

“Đừng nghe những kẻ nói rằng (cuộc cải cách kinh tế của chúng ta) không thể thực hiện được, bởi vì khi Hiến pháp của chúng ta được viết ra vào năm 1853 với tư tưởng của Alberdi, rất nhiều người cũng khinh thường, cho rằng đó là chuyện viển vông. Tuy nhiên khi nó được thi hành vào năm 1860, chỉ trong vòng 35 năm Argentina đã trở thành một trong những nước giàu nhất thế giới!”

Đánh giá post

KHÁM PHÁ


Ảnh Việt Nam Xưa

  • Một gia đình người Việt giầu có vào năm 1870 (ảnh đã được phục chế màu)
  • Những nhạc công người Việt đang biểu diễn - Sài Gòn 1866
  • Lễ hội Phủ Dầy - Nam Định xưa, cách đây hơn 100 năm
  • Một ngôi miếu ở làng quê Bắc bộ từ những năm 1910s
  • Lễ hội Phủ Dầy - Nam Định xưa, cách đây hơn 100 năm
  • Lễ hội Phủ Dầy - Nam Định xưa, cách đây hơn 100 năm
  • Một vị chức sắc làng Xa La, tỉnh Hà Đông cũ - Ảnh năm 1915
  • Ảnh chụp cụ đồ Nho từ đầu thế kỷ XX
  • Hai vợ chồng người nông dân Bắc bộ năm 1910
  • Tục ăn trầu của phụ nữ Việt xưa
  • Tục ăn trầu của phụ nữ Việt xưa
  • Chân dung phụ nữ Việt Nam trước năm 1915
  • Chân dung một gia đình khá giả ở Miền Bắc
  • Mệ Bông Nguyễn Thị Cẩm Hà
  • Trạm tàu điện bờ hồ (nhìn từ góc Hàng Đào
  • Su ra doi cua tuyen ngon doc lap my
  • Đoạn trích từ Nhật ký của Nữ hoàng Victoria. Nguồn: Royal Collection Trust, Luân Đôn
  • Chân dung gia đình hoàng gia năm 1846
  • Nữ hoàng Victoria và Abdul Karim tại Cung điện Buckingham. Nguồn: The New York Times
  • Chân dung Thằng Mõ chụp năm 1902
  • Lính hầu đang khiêng một vị chức sắc cấp huyện đi công vụ, ảnh chụp từ đầu thế kỷ XX
  • Học sinh đi học những năm cuối thế kỷ XIX
  • Những người bán hàng rong ven đường ở Bắc kỳ đầu thế kỷ XX
  • Không ảnh Hà Nội năm 1926
  • Một vị quan lớn cùng đoàn tuỳ tùng và lính cắp gươm, tráp theo hầu - Ảnh từ đầu thế kỷ XX
  • Ngày Tết của một gia đình khá giả ở miền Bắc những năm 1920s