Được thành lập bởi Cyrus Đại đế, đế chế này đã trải qua những thời kỳ huy hoàng và cuối cùng sụp đổ trước sự tiến quân của Alexander Đại đế. Bài viết này sẽ khám phá lịch sử đầy biến động của đế chế Ba Tư Achaemenid, từ những bước đi đầu tiên của Cyrus Đại đế đến sự suy tàn sau đó.
Vùng đất của những bộ tộc du mục
Trước khi đế chế Ba Tư Achaemenid được hình thành, khu vực này là nơi sinh sống của nhiều bộ tộc du mục đến từ phía bắc biển Caspian. Những bộ tộc này đã di cư về phía nam, định cư và du mục trên vùng đất trải dài từ dãy núi Zagros đến Hindu Kush.
Giống như các bộ tộc du mục khác, văn hóa của người Iran dựa trên tinh thần danh dự và những giá trị đạo đức cơ bản như nói thật. Tín ngưỡng của họ cũng khác biệt so với người dân nông nghiệp ở Ai Cập và Lưỡng Hà.
Trong khi người dân ở những vùng đất này thờ cúng thần linh gắn liền với tự nhiên, người Iran đã bắt đầu hình thành những nguyên tắc phổ quát hơn. Zoroaster, một vị tiên tri sống vào khoảng năm 1000 TCN, đã đóng vai trò quan trọng trong quá trình này. Ông tin rằng chỉ có một vị thần duy nhất, Ahura Mazda, là đấng sáng tạo, mang đến ánh sáng, trật tự và chân lý, luật pháp chi phối sự vận hành của thế giới.
Sự trỗi dậy của Cyrus Đại đế
Vào thế kỷ thứ 6 TCN, bộ tộc Medes đã thống trị khu vực, xây dựng thủ đô ở Ecbatana và mở rộng quyền lực của mình. Năm 612 TCN, vua Cyaxares của Medes đã cùng với người Chaldea tấn công và tiêu diệt thành Ninive, đánh dấu sự sụp đổ của đế chế Assyria.
Một trong những khu vực phải đóng thuế cho Medes là Persia, nằm ở phía đông nam Ecbatana. Vào năm 559 TCN, Cyrus II, thuộc dòng họ Achaemenid, đã trở thành thủ lĩnh của bộ tộc Pasargadae ở Persia.
Cyrus II, người được gọi là Cyrus Đại đế, là một vị lãnh đạo tài ba và đầy tham vọng. Ông đã thống nhất các bộ tộc Persia và bắt đầu cuộc nổi dậy chống lại sự thống trị của Medes. Năm 550 TCN, Cyrus Đại đế đã đánh bại vua Astyages của Medes và giành được quyền kiểm soát đế chế Medes.
Cyrus Đại đế và đế chế đa văn hóa
Sau khi chinh phục Medes, Cyrus Đại đế tiếp tục mở rộng đế chế của mình, chinh phục Lydia và Babylon. Ông đã thể hiện sự khôn ngoan và tài năng ngoại giao khi xử lý các quốc gia bị chinh phục.
Cyrus Đại đế không áp đặt văn hóa của mình lên các dân tộc bị chinh phục, thay vào đó, ông tôn trọng đa dạng văn hóa và tôn giáo của họ. Ông cho phép các dân tộc tự do thờ cúng thần linh của mình và sống theo phong tục tập quán riêng. Chính sách này đã giúp Cyrus Đại đế xây dựng một đế chế hùng mạnh, ổn định và được lòng dân.
Cyrus Đại đế cũng đã thực hiện nhiều chính sách tích cực để phát triển kinh tế và xã hội của đế chế. Ông đã xây dựng các tuyến đường giao thông, phát triển thương mại và khuyến khích nghệ thuật và văn hóa.
Sự kế vị và sự suy tàn của đế chế
Sau khi Cyrus Đại đế qua đời, con trai ông là Cambyses II đã kế vị và tiếp tục mở rộng đế chế, chinh phục Ai Cập. Tuy nhiên, đế chế Ba Tư Achaemenid nhanh chóng rơi vào bất ổn và hỗn loạn sau cái chết của Cambyses II.
Darius I, một vị tướng tài ba, đã lên ngôi và khôi phục lại quyền lực của đế chế. Ông đã chia đế chế thành 20 tỉnh, mỗi tỉnh do một viên quan cai trị. Darius I cũng đã thực hiện một loạt các cải cách để củng cố hệ thống hành chính, quân đội và kinh tế của đế chế.
Tuy nhiên, đế chế Ba Tư Achaemenid đã bắt đầu suy tàn dưới thời các vị vua kế vị của Darius I. Các vị vua sau này đã sa vào lối sống xa hoa và trụy lạc, bỏ bê việc cai trị đất nước.
Đọc thêm
Sụp đổ trước Alexander Đại đế
Sự suy yếu của đế chế Ba Tư Achaemenid đã tạo điều kiện thuận lợi cho Alexander Đại đế, vị vua trẻ tuổi và đầy tham vọng của Macedonia, tiến hành chinh phục đế chế này.
Năm 334 TCN, Alexander Đại đế đã dẫn quân xâm lược Ba Tư và giành được nhiều chiến thắng vang dội. Năm 330 TCN, ông đã đánh bại quân Ba Tư tại trận Gaugamela, chấm dứt sự thống trị của đế chế Ba Tư Achaemenid.
Di sản của đế chế Ba Tư Achaemenid
Mặc dù đế chế Ba Tư Achaemenid đã sụp đổ, nhưng nó đã để lại một di sản to lớn cho lịch sử thế giới.
Đế chế Ba Tư Achaemenid là một ví dụ điển hình về một đế chế đa văn hóa, nơi các dân tộc bị chinh phục được đối xử công bằng và tôn trọng. Nó đã đóng góp quan trọng vào sự phát triển của văn hóa, nghệ thuật và khoa học của thế giới cổ đại.
Hệ thống hành chính, quân đội và kinh tế của đế chế Ba Tư Achaemenid đã trở thành mẫu mực cho các đế chế sau này. Chính sách đa văn hóa của Cyrus Đại đế đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều vị vua và lãnh đạo sau này, những người muốn xây dựng một đế chế hùng mạnh và thịnh vượng.
Kết luận
Đế chế Ba Tư Achaemenid là một trong những đế chế hùng mạnh nhất trong lịch sử thế giới cổ đại. Nó đã tồn tại trong gần 200 năm, trải qua những thời kỳ huy hoàng và suy tàn. Sự trỗi dậy và sụp đổ của đế chế này là minh chứng cho sức mạnh và sự yếu đuối của con người.
Tuy nhiên, đế chế Ba Tư Achaemenid đã để lại một di sản to lớn cho thế giới. Nó đã chứng minh sức mạnh của sự thống nhất, đa văn hóa và sự tôn trọng đối với các dân tộc bị chinh phục. Di sản của đế chế Ba Tư Achaemenid vẫn còn tiếp tục ảnh hưởng đến thế giới hiện nay, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự hòa bình, sự công bằng và sự tôn trọng lẫn nhau.
