Nếu xã hội loài người biết đến bình đẳng giới vào thế kỷ 18 thì trên thế giới sẽ có thêm một Mozart. Thời thế đã hủy hoại tài năng của Maria Anna Mozart, một nhạc sĩ tài năng thời bấy giờ, người mà cho đến nay chỉ được nhớ đến như chị ruột của Mozart, nhà soạn nhạc vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại…
THỜI THƠ ẤU
Câu chuyện về một cô gái tài năng bắt đầu vào năm 1751 ở Salzburg. Năm ấy, Anna Maria Mozart ra đời trong gia đình một nhạc công có đôi chút tiếng tăm nhưng chưa lấy gì làm nổi trội.
Người cha, Leopold Mozart, một nghệ sĩ violin và thỉnh thoảng có tham gia soạn nhạc, ngay lập tức nhận ra năng khiếu âm nhạc xuất sắc ở con gái mình: cô bé có thể dễ dàng chơi đàn harpsichord và thính giác nhạy bén đến mức bất kỳ âm thanh sai nào cũng có thể khiến cho hệ cơ trên mặt cô co rúm lại.
Tất cả những ai nghe Maria Anna chơi đàn đều rất thích thú với kỹ năng điêu luyện của cô: đôi bàn tay dường như đang lượn bay uyển chuyển trên các phím đàn. Ngoài ra, công chúng còn ngưỡng mộ các sáng tác của chính Maria Anna. Tuy nhiên, không một tác phẩm nào của cô còn lưu giữ để đến được với chúng ta ngày nay – chúng chỉ được đề cập trong thư từ của các thành viên trong gia đình với những người cùng thời.
LÀM CHỊ
Vào tháng 1 năm 1756, khi Maria Anna chưa tròn 5 tuổi thì em trai ra đời, được đặt tên Wolfgang Amadeus. Lớn lên trong nhà, Amadeus tận mắt chứng kiến tình yêu to lớn mà chị mình dành cho âm nhạc và cậu cũng vô cùng ngưỡng mộ tài năng của người chị. Có thể nói, Wolfgang Amadeus là người hâm mộ lớn nhất của Maria Anna. Nhà nghiên cứu lịch sử âm nhạc Maynard Solomon từng viết: “Lên 3 tuổi, Wolfgang Mozart đã có cảm hứng học nhạc khi quan sát các bài học của Nannerl (tên thân mật gọi trong nhà của Maria Anna); cậu bé luôn muốn được giỏi như chị mình”.
Chính vì xem và nghe chị chơi nhạc mà Amadeus bắt đầu có hứng thú với đàn harpsichord – cậu tham gia các lớp học mà người cha đã sắp xếp cho cô chị, và tiếp thu kiến thức mới như một miếng bọt biển. Sau này, khi khả năng âm nhạc bộc lộ rõ ràng, cậu đã được dạy chơi đàn harpsichord riêng.
Hai chị em rất thân nhau. Họ chơi nhạc cùng nhau, tin vào một vương quốc tưởng tượng và giao tiếp bằng một thứ ngôn ngữ riêng biệt mà chỉ họ mới hiểu. Nhờ thư từ còn sót lại, ngày nay người ta biết rằng Maria Anna đã tự mình sáng tác nhạc và tài năng của cô được em trai không ngừng ngưỡng mộ. “Âm nhạc của chị thật hay!” – Amadeus thường viết như thế trong thư gửi cho chị mình.
Nhưng rồi hai chị em sớm bị chia cắt bởi chính cuộc sống – Nannerl đang chuẩn bị kết hôn theo ý sắp xếp của cha, và em trai cô cùng cha đi du lịch Ý. Sau đó, do xích mích cãi nhau với mọi người trong nhà, Wolfgang chuyển đến Vienna và kết hôn, sinh sống ở đó. Vợ chồng anh cũng đến thăm Maria Anna khi người chị cũng đã kết hôn, nhưng những chuyến thăm này nhanh chóng dừng lại. Việc trao đổi thư từ cuối cùng đã dừng hẳn vào năm 1788.
Sau cái chết của Wolfgang (Mozart qua đời năm 1791), Maria Anna đọc tiểu sử của ông, được viết bởi nhà phê bình nghệ thuật người Séc Franz Nimechek. Trong một bức thư gửi bạn, bà viết: “Qua những trang tiểu sử về Wolfgang, ông Nimeczek đã làm sống lại tình cảm sâu sắc của chị em tôi. Tôi đã nhiều lần khóc khi đọc về người em trai thân yêu của mình”.
HOẠT ĐỘNG
Khi hai chị em còn chưa đến tuổi trưởng thành, người cha của gia đình đã sắp xếp một chuyến đi cho Maria Anna và Wolfgang tham quan thủ đô và các thành phố lớn của châu Âu để bọn trẻ có thể thể hiện tài năng. Đâu đau khán phòng cũng chật kín khán thính giả – công chúng sành điệu của Vienna và Paris sẵn sàng trả rất nhiều tiền cho màn trình diễn của hai thần đồng tài năng. Thậm chí các gia đình hoàng gia cũng rraast vui sướng khi mời được hai chị em nhà Mozart về biểu diễn tại nhà.
Tài năng của Anna được đánh giá cao không kém gì Amadeus. Thậm chí người đương thời đã dự đoán cho cô bé một sự nghiệp âm nhạc tuyệt vời.
THIÊN TÀI THẤT LẠC
Nhưng số phận của Maria Anna lại không may mắn, do cô sinh ra không đúng thời đúng thế.
Khi cô tròn 18 tuổi, người cha cấm cô đi lưu diễn – quan niệm thời đó cho rằng đối với đàn bà con gái, sự nghiệp nghệ thuật chỉ đến thế là quá đủ. Maria Anna phải ở nhà với mẹ, dạy đàn harpsichord cho học trò gần xa để kiếm tiền hỗ trợ cha và em trai thực hiện chuyến đi du lịch “kết hợp giới thiệu tài năng của thần đồng âm nhạc”.
Leopold tin rằng Wolfgang sẽ mang lại nhiều của cải và danh tiếng hơn cho gia đình họ, còn cô chị thì chỉ nên mong đợi một cuộc hôn nhân thành công. Cô gái ngoan hiền, không ương bướng cố chấp, một lòng cam chịu mọi sắp đặt của cha. Nói chung, ngay cả trong trường hợp giả sử Maria Anna công khai cứng đầu chống lại ý cha đi nữa thì cô vẫn không được phép trở thành một nhà soạn nhạc vĩ đại – điều này đơn giản là không thể xảy ra với phụ nữ châu Âu ở thế kỷ 18.
Con đường duy nhất dẫn đến hạnh phúc bình an cho bản thân họ và gia đình vào thời đó là một cuộc hôn nhân thuận lợi.
HÔN NHÂN VÀ ĐỜI SỐNG GIA ĐÌNH
Khi đã ở vào khoảng ba mươi tuổi, Maria Anna đem lòng yêu một thuyền trưởng tên là Franz d’Ippold. Cô đã viết thư cho em trai mình về điều này và Wolfgang đã không phản đối, chỉ nhắc cô bảo phải biết bảo vệ sự lựa chọn của mình trước cha mà thôi. “Chắc chắn chị sẽ có thể kết hôn; và thật sự, hãy tin em đi, chị cũng có thể kiếm được một khoản kha khá ở Vienna, chẳng hạn như bằng cách chơi tại các buổi hòa nhạc riêng hoặc dạy nhạc” – Wolfgang viết trong thư từ năm 1781.
Tuy nhiên, Maria không dám làm trái lời cha mình.
Năm 1778, người mẹ là Anna-Maria Mozart qua đời, chỉ 3 năm sau Wolfgang chuyển đến Vienna, nơi trú ngụ của những nhà soạn nhạc vĩ đại. Anh kết hôn với Constance và họ có hai con. Còn Maria Anna vẫn ở với cha ở Salzburg cho đến khi kết hôn với một công chức giàu có và chuyển đến một ngôi làng nhỏ. Họ có ba người con, ngoài ra, cô còn phải chăm sóc đứa con riêng của chồng với người vợ trước, từ bỏ mọi hoạt động âm nhạc trong gần hai mươi năm.
Và đây là một hình thức bạo lực tâm lý: cố gắng ép một người phụ nữ vô cùng tài năng sáng tạo vào vai trò chỉ làm vợ của một người đàn ông góa vợ lớn tuổi (tuổi của chồng gấp đôi tuổi cô) và là mẹ của nhiều đứa trẻ.
Nhưng trái với toan tính của người cha, chồng cô chẳng lấy gì làm giàu có, và cuộc sống gia đình họ được đảm bảo khá sung túc là nhờ vào những bài học trên phím đàn hàng ngày của Maria Anna.
Và cuối cùng thì sao?
Chồng của Maria Anna qua đời năm 1801. Người phụ nữ này sống thêm 24 năm nữa để phục vụ âm nhạc. Bà chuyển từ làng đến Salzburg cùng các con và dạy piano – đây chính là niềm hạnh phúc đích thực của bà. Trong số các học trò của bà có Anna Sik, người sau này trở thành nghệ sĩ piano cung đình ở Stuttgart.
Năm 1821, người phụ nữ này được con trai của Wolfgang, Franz Xaver Mozart, đến thăm (khi Wolfgang còn sống, họ chưa từng gặp nhau). Nhân dịp này Maria Anna kể cho cháu trai nghe về tuổi thơ của bố và giới thiệu cháu với bạn bè thân thiết của gia đình.
Maria cũng được Constance, vợ của người em trai quá cố, đến thăm. Trong lần gặp gỡ này, Maria Anna trao cho em dâu cũ tất cả thư từ mà người em trai đã viết gửi cho mình – điều này đã giúp Constance và chồng mới rất nhiều trong quá trình viết tiểu sử về Wolfgang Amadeus Mozart.
Maria Anna qua đời vào ngày 29/10/1829 và được chôn cất tại Nghĩa trang Thánh Peter ở Salzburg.
KẾT LUẬN
Có lẽ nếu phụ nữ được trao nhiều quyền tự do lựa chọn hơn vào thế kỷ 18 thì ngày nay chúng ta sẽ biết đến hai thiên tài âm nhạc – Wolfgang Mozart cùng chị là Maria Anna Mozart. Maria Anna lẽ ra phải được biết đến như một nhà soạn nhạc tài năng chứ không chỉ là “chị gái của Mozart vĩ đại”.
