Vào tháng 6/2024, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg bày tỏ quan ngại về sự tăng cường quan hệ giữa Trung Quốc, Iran, Triều Tiên và Nga. Những mối liên kết giữa các quốc gia này đã trở thành một mối đe dọa nghiêm trọng với Washington, khi giới chức Mỹ cả từ Đảng Dân chủ và Cộng hòa đều lên tiếng chỉ trích nhóm này là một “trục ác quỷ” mới. Điều này không chỉ xuất phát từ những mối quan hệ quân sự và ngoại giao chặt chẽ, mà còn từ việc các nước này có chung một mục tiêu lớn: suy yếu vị thế của Mỹ trên toàn cầu.
Mỗi nước trong nhóm này đều sở hữu những khả năng đáng gờm riêng. Tuy nhiên, Trung Quốc đóng vai trò quan trọng nhất nhờ quy mô dân số, sức mạnh kinh tế, và ảnh hưởng qua các gói viện trợ. Bắc Kinh duy trì quan hệ đối tác chủ chốt với Triều Tiên, là nguồn viện trợ chính cho Tehran trong bối cảnh Iran bị quốc tế trừng phạt, và đã cung cấp cho Nga các mặt hàng lưỡng dụng (có thể sử dụng cho cả mục đích dân sự và quân sự) với giá trị hơn 9 tỷ USD kể từ khi Moscow xâm lược Ukraine. Việc này đã giúp Nga tránh được khủng hoảng kinh tế dù phải chịu các biện pháp trừng phạt nặng nề từ phương Tây.
Mặc dù vậy, Trung Quốc không muốn bị nhìn nhận như người lãnh đạo của liên minh này. Vào tháng 4/2023, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường đã tuyên bố rằng quan hệ giữa Trung Quốc và Nga dựa trên nguyên tắc “không liên kết, không đối đầu, và không nhắm vào bên thứ ba.” Trung Quốc cẩn trọng không ký các hiệp ước quốc phòng chính thức với Iran hay Nga, và thậm chí có lúc còn phản đối lập trường của những quốc gia này trong các cuộc xung đột quốc tế.
Điều này xuất phát từ mục tiêu lớn hơn của Bắc Kinh: trở thành siêu cường hàng đầu thế giới, thay thế Mỹ. Tuy nhiên, các đối tác như Iran, Triều Tiên, và Nga lại khiến Trung Quốc gặp khó khăn trong việc duy trì quan hệ với các quốc gia hùng mạnh khác như Đức, Nhật Bản, hay Ả Rập Saudi. Để tránh mất lòng những đối tác này, Bắc Kinh duy trì một chiến lược tinh tế: vừa đủ gần để có thể tận dụng sự hỗ trợ từ trục này nhưng lại đủ xa để không phải chịu trách nhiệm về các hành động của họ.
Những bước đi nửa vời: Lịch sử và hiện tại
Nhìn lại thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Trung Quốc và Liên Xô từng ký kết Hiệp ước Hữu nghị và Liên minh vào năm 1950, cam kết hỗ trợ lẫn nhau trong các vấn đề quốc tế. Tuy nhiên, mối quan hệ này nhanh chóng phức tạp, với cả hai quốc gia cạnh tranh về việc ai sẽ lãnh đạo khối cộng sản toàn cầu. Trung Quốc cũng từng bất đồng với Liên Xô về nhiều vấn đề, từ việc vũ trang cho Bắc Việt cho đến nỗ lực của Liên Xô trong việc giảm căng thẳng với Mỹ.
Ngày nay, quan hệ của Trung Quốc với các nước đối đầu Mỹ cũng phức tạp không kém. Bắc Kinh duy trì hợp tác với Triều Tiên và mua 90% lượng dầu của Iran. Trung Quốc còn thường xuyên tham gia vào các cuộc tập trận hải quân chung với Iran và Nga. Tuy nhiên, Bắc Kinh lại không công khai ủng hộ cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine và không cung cấp viện trợ quân sự trực tiếp cho Moscow. Bắc Kinh cũng giữ khoảng cách trong các vấn đề khu vực như tranh chấp hàng hải giữa Iran và UAE, hay các cuộc tấn công của Houthi vào Biển Đỏ.
Việc duy trì chiến lược “nửa trong, nửa ngoài” này giúp Trung Quốc đạt được lợi ích mà không phải chịu trách nhiệm cho các hành vi gây bất ổn của các đối tác. Trung Quốc vẫn tiếp tục có được nguồn cung khí đốt từ Nga với giá chiết khấu 44% so với châu Âu, và nhận sự ủng hộ chính trị từ Iran và Triều Tiên trong nhiều vấn đề nhạy cảm như Hồng Kông và Đài Loan.
Đọc thêm
Mối đe dọa mới với Mỹ
Đối với Washington, sự phối hợp quân sự giữa Trung Quốc và các đối tác có thể tạo ra một thách thức lớn trong trường hợp xảy ra xung đột. Nếu chiến tranh nổ ra, Trung Quốc có thể tận dụng các liên kết quân sự với Iran, Triều Tiên và Nga để gây sức ép đa chiều lên Mỹ. Mặc dù các quốc gia này không tạo thành một khối liên minh quân sự chính thức, nhưng họ vẫn có thể phát động các cuộc xung đột riêng biệt nhằm chia rẽ nguồn lực của Mỹ và khiến các đồng minh của Mỹ phân tâm. Điều này sẽ giúp Trung Quốc có cơ hội vượt qua Washington trong bất kỳ cuộc xung đột nào.
Tuy nhiên, Washington dường như đang quá tập trung vào việc xác định mức độ gần gũi giữa các quốc gia này, thay vì nhận ra rằng Bắc Kinh đang chơi một ván bài chiến lược đầy hiệu quả. Mỹ cần thay đổi cách tiếp cận, bắt đầu coi Trung Quốc là trung tâm điều phối của liên minh này. Điều này cũng đòi hỏi Washington phải đoàn kết các đồng minh của mình, khuyến khích họ coi mối đe dọa từ Trung Quốc và các đối tác là một khối liên kết và phản ứng mạnh mẽ hơn với những hành vi gây rối của từng thành viên.
Mặc dù hiện tại, các đồng minh như Nhật Bản hay Hàn Quốc vẫn có quan hệ thương mại chặt chẽ với Trung Quốc, và châu Âu vẫn tiếp tục giao dịch hàng trăm tỷ USD với Bắc Kinh, nhưng việc Bắc Kinh giữ khoảng cách với các hành động gây rối của đối tác đã giúp Trung Quốc duy trì lợi thế chiến lược mà không chịu trách nhiệm.
Kết luận
Đối với Mỹ, tình hình hiện tại đòi hỏi một sự thay đổi căn bản trong cách nhìn nhận và ứng phó với chiến lược của Trung Quốc. Bắc Kinh không cần phải chính thức liên minh với Iran, Triều Tiên và Nga để thu lợi từ các mối quan hệ này. Để đối phó, Washington cần tập trung vào việc củng cố liên minh của mình, tăng cường sự hợp tác giữa các quốc gia dân chủ và bắt đầu coi Trung Quốc là nhân tố chủ chốt điều khiển liên minh hỗn loạn này.