Ngày 4 tháng 10 năm 1777, trong Chiến dịch Philadelphia (từ tháng 7/1777 đến tháng 6/1778), Tướng George Washington dẫn quân Mỹ tiến hành một cuộc tấn công bất ngờ vào lực lượng Anh đóng ở Germantown – ngoại vi phía bắc Philadelphia. Mục đích của Washington rất rõ ràng: đánh bại 9.000 quân Anh do Tướng Sir William Howe bố trí tại đây, nhằm chiếm lại thủ đô Philadelphia vừa bị chiếm đóng ngày 26/9 trước đó. Tuy nhiên, diễn biến thực tế trên chiến trường lại cho thấy tình trạng thiếu phối hợp, sương mù dày đặc, cùng khả năng tổ chức chưa đủ “chín” của Quân đội Lục địa đã khiến kế hoạch táo bạo này thất bại. Bài viết dưới đây sẽ điểm lại bối cảnh, quá trình chuẩn bị, diễn biến, cũng như hậu quả của Trận Germantown, qua đó nhấn mạnh vai trò quan trọng của kỷ luật và sự phối hợp trong chiến tranh.
Bối cảnh trước Trận Germantown
Sau khi đánh bại Quân đội Lục địa trong Trận Brandywine (11/9/1777), Tướng Sir William Howe đã đường hoàng tiến vào Philadelphia ngày 26/9 mà không gặp mấy kháng cự. Có thể nói, kể từ thời điểm đó, ông đã đạt được mục tiêu quan trọng của Chiến dịch Philadelphia: chiếm được thủ đô của Hợp Chúng Quốc. Tuy nhiên, Howe vẫn phải giải quyết nhiều vấn đề để củng cố vị thế: người Mỹ còn kiểm soát hai pháo đài Fort Mifflin và Fort Mercer trên sông Delaware, ngăn cản nguồn tiếp tế đường thủy cho quân Anh; hơn nữa, Quân đội Lục địa của Washington chỉ đang đóng cách Philadelphia chừng 40 km (tại Skippack Creek), sẵn sàng phản công bất kỳ lúc nào.
Howe hiểu rằng nếu tập trung toàn bộ quân ở Philadelphia, ông có nguy cơ bị vây hãm ngay giữa “lòng địch”, nhất là khi nguồn tiếp tế đường biển còn bị cản trở. Vì thế, ông phân tán lực lượng: 9.000 quân chủ lực đến đóng ở Germantown (cách Philadelphia 8 km về phía bắc), 3.000 quân được gửi xuống Elktown để hộ tống vận chuyển tiếp tế, và chỉ để lại dưới 3.000 quân trấn giữ Philadelphia. Về phía Washington, trước tình hình đối phương “tách mỏng” lực lượng, ông nhìn thấy cơ hội “đánh nhanh thắng lớn”: nếu có thể tấn công bất ngờ và đánh bại khối quân chủ lực Anh ở Germantown, rất có thể Howe sẽ buộc phải đầu hàng. Sự tự tin này càng có cơ sở khi chiến sự ở mặt trận phía bắc (Chiến dịch Saratoga) đang mang lại những thành công nhất định cho người Mỹ; một chiến thắng tại Germantown biết đâu sẽ dứt điểm luôn cuộc chiến.
Tình hình sau Brandywine & Paoli
Trước đó, Dù thất bại tại Brandywine, Washington vẫn kịp rút lui có tổ chức, bảo toàn được phần lớn Quân đội Lục địa. Dẫu vậy, sự kiện “Thảm sát Paoli” (20/9/1777) khiến Washington quan ngại. Trong đêm tối, một cánh quân Anh bí mật ập vào trại lính của Tướng Anthony Wayne, dùng lê đâm cận chiến làm 200 lính Mỹ thương vong hoặc bị bắt. Chính thất bại đau đớn và có phần bất cẩn ấy càng thúc đẩy Washington cẩn trọng hơn khi tung quân, đồng thời khiến ông phải tìm cách “gỡ gạc” uy danh.
Howe lại lợi dụng tâm lý ngại giao tranh của Washington để nghi binh, buộc Quân đội Lục địa dạt lên phía bắc, mở đường trống để quân Anh chiếm Philadelphia vào cuối tháng 9. Tuy nhiên, đến đầu tháng 10, thế bố trí của quân Anh “rải mỏng” đã khơi dậy tinh thần phản công của Washington. Tướng Mỹ quyết định di chuyển bí mật vào đêm 3/10, lợi dụng yếu tố bất ngờ để giành chiến thắng ở Germantown.
Chuẩn bị cho cuộc tấn công
Nắm trong tay lực lượng cỡ 11.000–12.000 quân (một số nguồn ước tính khác nhau), Washington tin tưởng rằng, nếu triển khai một đòn tấn công chia nhiều mũi (multipronged assault) vào Germantown, quân Anh có nguy cơ bị bao vây. Washington đã từng thành công với chiến thuật tấn công bất ngờ vào dịp Giáng sinh năm 1776 (Trận Trenton), nên lần này ông hy vọng tái lập chiến tích.
Kế hoạch cụ thể:
- Mũi chính: Tướng John Sullivan dẫn đầu, cùng Tướng Anthony Wayne và một số đơn vị yểm trợ khác, tấn công trực diện từ hướng bắc theo đường Skippack (Skippack Road).
- Mũi phối hợp: Tướng Nathanael Greene thực hiện một đòn đánh úp vào sườn của quân Anh.
- Dân binh (militia) do Tướng William Smallwood chỉ huy: Vòng ra phía sau, chặn đường rút của đối phương.
Nếu mọi thứ diễn ra đúng kế hoạch, khối quân Anh 9.000 người ở Germantown sẽ bị kẹp giữa ba mũi tiến công và buộc phải đầu hàng. Thời điểm được chọn để xuất kích là đêm 3/10, với hi vọng đến rạng sáng 4/10, quân Mỹ sẽ tiếp cận sát tiền đồn Anh mà không bị lộ. Thực tế, họ đã hành quân gấp suốt 32 km, tập kết sẵn chỉ cách địch 3 km và sẵn sàng tấn công lúc rạng sáng.
Mặc dù Howe đã kinh qua nhiều trận đánh thắng lợi (Long Island, Brandywine…), ông cũng không thể ngờ Washington dám tấn công trực diện vào thời điểm này. Khi nhận tin về những động tĩnh của quân Mỹ, Howe còn tin rằng có thể đó chỉ là các toán “đột kích nhỏ” hoặc nhóm quân đi cướp lương thực chứ không phải một cuộc tổng tấn công. Thời tiết lúc này có sương mù dày đặc, càng khiến người Anh khó quan sát và nắm bắt tình hình kịp thời. Đây cũng chính là yếu tố “tạo lợi thế” cho Washington ở giờ đầu của trận đánh.
Diễn biến Trận Germantown (4/10/1777)
Khoảng 5 giờ sáng ngày 4/10, quân của Tướng Sullivan bắt đầu tấn công vào các trạm gác (pickets) Anh đóng gần Mount Airy – một khu vực cao hơn so với địa hình xung quanh Germantown. Theo lệnh của Washington, đáng lẽ lính Mỹ nên ưu tiên dùng lê thay vì súng, nhằm bảo toàn yếu tố bất ngờ và tránh lãng phí đạn trong sương mù. Thế nhưng, dưới áp lực chiến trường, một số binh sĩ Mỹ vẫn xả đạn hỏa mai, vô tình đánh động toàn khu vực.
Dẫu vậy, quân Anh vẫn bị chấn động đáng kể. Những lính gác “rụng” xuống trước hỏa lực Mỹ, số còn lại bắn trả rời rạc, không chính xác do trời mù, tầm nhìn bị hạn chế. Tướng Howe đích thân lên Mount Airy, phàn nàn lính của ông đã rút lui “quá nhút nhát” khi đụng phải quân địch. Ông vẫn nghĩ đây chỉ là một nhóm nhỏ “đột kích” chứ không phải toàn bộ Quân đội Lục địa. Nhưng ngay sau đó, tiếng pháo Mỹ gầm vang, bắn đạn chùm (grapeshot) làm nhiều lính Anh gục ngã, khẳng định cho Howe biết đây không phải một cuộc đụng độ lẻ tẻ.
Bất ngờ phát sinh: Nhà Cliveden
Đợt tấn công ban đầu của Sullivan thành công hơn mong đợi: quân Anh ở Mount Airy chạy tán loạn về Germantown. Một nhóm khoảng 120 lính thuộc Trung đoàn 40 Bộ binh (40th Regiment of Foot) bị “lạc” khỏi đội hình chính, không kịp rút về cùng đồng đội, nên cố thủ trong một ngôi nhà đá kiên cố tên là Cliveden (nhà thuộc quyền sở hữu của Benjamin Chew). Cliveden có tường đá dày, cửa sổ cao, dễ dàng trở thành “pháo đài tạm thời” ngăn bước tiến của quân Mỹ.
Tướng Sullivan, đáng ra nên phớt lờ Cliveden để tiếp tục tiến, lại quyết định bao vây và tấn công trực diện. Một giờ đồng hồ tiếp theo, quân Sullivan tập trung hỏa lực, tìm cách chiếm căn nhà đá này nhưng bất thành, khiến nhiều người thương vong. Trong khi đó, mục tiêu lớn hơn – lực lượng chính của quân Anh – có thêm thời gian tổ chức phản công.
Washington lo ngại việc “bỏ qua” Cliveden sẽ để lại lính Anh trong hậu phương của mình, có thể đánh vào sườn sau. Vì vậy, ông lệnh cho Tướng William Maxwell cùng Pháo binh trưởng Henry Knox dùng đại bác bắn phá ngôi nhà. Nhưng đạn pháo không đủ sức xuyên thủng bức tường dày, khiến nỗ lực lần hai cũng thất bại. Trong đợt xung phong tiếp theo, Đại tá John Laurens dẫn lính Mỹ lao lên, hứng chịu hỏa lực từ các ô cửa sổ, một số ít lọt được vào nhà thì bị lê đâm. Hậu quả, công phá Cliveden trở thành một “cối xay thịt”, làm người Mỹ hao binh tổn tướng vô ích.
Sương mù – kẻ thù vô hình
Trong thời gian Sullivan và Maxwell loay hoay với Cliveden, các đơn vị khác của Quân đội Lục địa cũng gặp vấn đề nghiêm trọng. Đặc biệt, Tướng Nathanael Greene, lẽ ra phải triển khai lực lượng đồng bộ với Sullivan, đã bị lạc đường do tầm nhìn quá kém. Đến khi Greene đưa quân tới Germantown, trời vẫn mù dày đặc, đạn “bay loạn” mà không phân biệt được mục tiêu nào.
Tồi tệ hơn, sai lầm “bắn nhầm quân mình” xảy ra giữa hai đơn vị Mỹ: sư đoàn của Tướng Adam Stephen và lực lượng của Tướng Anthony Wayne. Stephen định “cắm” quân lên sườn phải (nhằm phối hợp với Greene), thì bất ngờ thấy một nhóm lính trong màn sương tiến lại. Tưởng đó là lính Anh, binh sĩ Stephen nổ súng. Họ đâu biết đó là quân Wayne cũng đang mò mẫm tiến lên. Wayne lập tức bắn trả, hai bên tự bắn nhau trong cảnh rối loạn rồi hoảng hốt bỏ chạy, không kịp nhận ra vừa “bắn nhầm đồng đội”.
Howe phản công
Đúng lúc đó, Howe ra lệnh tung ba trung đoàn Anh phản công đánh thọc vào khe hở giữa vị trí của Stephen và Wayne. Cánh quân của Sullivan, vốn đã cạn đạn sau khi đụng độ ở Mount Airy rồi vây hãm Cliveden, gần như hết sức kháng cự. Sức ép quá lớn khiến họ rã hàng, rút lui khỏi chiến trường. Greene vẫn cầm cự thêm một lúc, một số đơn vị như Trung đoàn Virginia số 9 (9th Virginia) còn đột phá tuyến Anh và bắt được khoảng 100 tù binh. Tuy nhiên, họ bị bao vây ngay sau đó và đành đầu hàng. Khi Greene nhận ra phần lớn quân chủ lực đã bỏ chạy, ông quyết định rút quân để tránh một cuộc hủy diệt hoàn toàn.
Tướng Smallwood, người phụ trách đội dân binh đi vòng sau, còn chưa kịp đến nơi đã hay tin các mũi tấn công kia đều thất bại. Ông cũng phải rút lui cùng toàn bộ lực lượng Mỹ. Về phía Maxwell, cánh quân vây Cliveden tiếp tục bị bắn cầm chân. Khi nghe tin mọi hướng khác đã tan rã, Maxwell buộc phải lệnh rút, từ bỏ ý định chiếm căn nhà đá “đầy ám ảnh” này.
Kết cục & Hệ lụy của trận đánh
Thương vong
Đến cuối ngày, Quân đội Lục địa rút về Pennybacker’s Mill, cách Germantown khoảng 19 km. Theo thống kê, người Mỹ chịu mất mát khoảng 152 binh sĩ thiệt mạng, 520 người bị thương và 400 bị bắt làm tù binh. Tổn thất cho phía Anh ít hơn nhiều: 71 người chết và 448 người bị thương. Trận Germantown trở thành một thất bại ê chề với Washington, nhất là khi khởi đầu có vẻ rất tốt, xứng đáng là một “Trenton thứ hai”. Kế hoạch phức tạp (nhiều hướng tấn công) chỉ hiệu quả khi quân đội nắm vững kỷ luật và phối hợp chặt chẽ, trong khi sương mù dày và sự hoảng loạn đã làm kế hoạch đổ vỡ.
Phía Anh và những động thái tiếp theo
Dù giành chiến thắng ở Germantown, Tướng Howe không quyết liệt truy kích. Trọng tâm của ông là phải nhanh chóng “mở đường” trên sông Delaware, đánh chiếm hai pháo đài Fort Mifflin và Fort Mercer để đón tàu tiếp viện. Đến giữa tháng 11/1777, cả hai pháo đài rơi vào tay quân Anh. Tuy nhiên, thay vì tiếp tục rượt đuổi Quân đội Lục địa, Howe quyết định “nghỉ đông” tại Philadelphia. Từ sâu thẳm, ông cảm thấy “lực bất tòng tâm” và cũng bất mãn vì chính phủ Anh ở London không hỗ trợ đủ, nên viết thư xin từ chức. Lời đề nghị đó được chấp thuận, đến tháng 4/1778, Howe rời Philadelphia nhường chức Tổng chỉ huy quân Anh ở Bắc Mỹ cho Sir Henry Clinton.
Washington và Valley Forge
Về phần Washington, ông đưa quân vào “Trại mùa đông” tại Valley Forge cuối năm 1777. Hàng nghìn binh sĩ chết vì bệnh đậu mùa (smallpox), thiếu ăn, rét mướt. Nhưng cũng chính tại đây, Quân đội Lục địa cải tổ triệt để về tổ chức và kỷ luật, dưới sự giúp đỡ của các sĩ quan nước ngoài như Nam tước Friedrich Wilhelm von Steuben (người Phổ). Qua quá trình huấn luyện khắc nghiệt nhưng hiệu quả, binh sĩ Mỹ dần trở nên chuyên nghiệp, gắn kết, và tự tin hơn.
Song song với đó, sự thành công của Chiến dịch Saratoga (mặt trận New York) giúp người Mỹ nhận được hiệp ước liên minh chính thức với Pháp (2/1778). Như vậy, cuộc chiến không còn giới hạn là xung đột thuộc địa nữa mà trở thành cuộc đối đầu mang tầm quốc tế. Quân Anh, dự cảm nguy cơ hải quân Pháp can thiệp, phải rút khỏi Philadelphia để bảo toàn lực lượng, trở về New York. Washington đuổi theo và giao chiến với họ tại Monmouth Court House (28/6/1778), trận đánh cuối cùng của Chiến dịch Philadelphia, nhưng kết quả bất phân thắng bại.
Vai trò & Bài học từ Trận Germantown
- Tầm quan trọng của kỷ luật và năng lực phối hợp
Trận Germantown cho thấy, dù có ý đồ chiến thuật tốt và yếu tố bất ngờ, Quân đội Lục địa vẫn thiếu kỷ luật cần thiết để thực hiện các mệnh lệnh phức tạp. Sương mù làm trầm trọng thêm tình huống, nhưng gốc rễ là do binh sĩ Mỹ chưa quen tác chiến đông bộ, dễ mất phương hướng. Việc bắn nhầm đồng đội giữa Stephen và Wayne là minh chứng rõ rệt. - Yếu tố địa hình và điều kiện thời tiết
Sương mù dày khiến đôi bên bắn nhau trong bóng tối. Quân Anh hoảng loạn ban đầu nhưng kịp trấn tĩnh khi “thuận lợi” nhận ra người Mỹ cũng khốn đốn chẳng kém. Thời tiết còn khiến Washington gặp khó khăn trong việc nối liên lạc giữa các cánh quân. - Không bỏ qua “điểm tử” trong hậu phương
Quyết định của Washington vây đánh Cliveden vì sợ để lại “khoáy sau lưng” cũng có lý do, nhưng đã làm mất quá nhiều thời gian và sinh lực. Hậu quả, quân Anh có đủ cơ hội chỉnh đốn hàng ngũ, tổ chức phản công. Trên thực tế, có ý kiến cho rằng họ nên cô lập ngôi nhà và tiếp tục tiến, nhưng rủi ro nếu bị tấn công từ sau cũng rất cao. - Ảnh hưởng tinh thần
Dù thua, Quân đội Lục địa không hoàn toàn suy sụp như sau Trận Long Island hay Brandywine. Tinh thần chiến đấu của lính Mỹ vẫn được duy trì, bởi họ hiểu mình cần thêm thời gian “rèn quân”, và lợi thế bất ngờ sẽ khó quay lại. Washington càng quyết tâm cải tổ. - Hệ lụy về chiến lược
Germantown không thay đổi cục diện ngay lập tức. Người Anh vẫn giữ Philadelphia cho đến tháng 6/1778, rồi phải rút lui để tập trung lực lượng đối phó Pháp. Trận đánh cũng minh họa một thực tế: dù người Mỹ thất bại trong các trận lớn, họ vẫn tồn tại, liên minh với Pháp thành công, cuối cùng khiến Anh không đủ sức “kết liễu” cuộc nổi dậy.
Từ Germantown đến Valley Forge: Bước ngoặt kỷ luật
Trận Germantown khép lại với thất bại chiến thuật rõ rệt cho Washington, song lại mở ra một bước ngoặt về mặt tổ chức quân sự. Chỉ vài tháng sau, hàng vạn binh sĩ Mỹ tập trung tại Valley Forge, chịu đựng mùa đông khắc nghiệt, bệnh tật, đói khát nhưng lại có cơ hội tái huấn luyện. Nam tước von Steuben đã mang mô hình quân sự Phổ đến, truyền lại kỹ thuật đội hình, cách dùng lưỡi lê bài bản, biện pháp duy trì kỷ luật nghiêm ngặt. Đến mùa xuân năm 1778, những “tân binh” ngày nào đã trở thành một đội quân có tính kỷ luật cao và sẵn sàng đối đầu với bộ binh chính quy Anh.
Sự trưởng thành này thể hiện rõ tại Trận Monmouth (28/6/1778). Dù kết quả trận Monmouth là bất phân thắng bại, Quân đội Lục địa có thể đọ sức ngang ngửa với quân Anh trong chiến trận quy ước, không “vỡ trận” như trước. Đây chính là tiền đề để họ tiến tới chuỗi trận ở miền Nam và kết thúc chiến tranh với thắng lợi tại Yorktown năm 1781.
Kết luận
Trận Germantown (4/10/1777) là một trong những trận đánh táo bạo nhưng thất bại của Tướng George Washington. Các yếu tố mang tính “ngoài kế hoạch” như sương mù, cộng với sự thiếu kinh nghiệm và kỷ luật của binh sĩ, đã dẫn đến một trận thua đáng tiếc, dù giai đoạn mở đầu khá thuận lợi. Người Mỹ đặt nhiều kỳ vọng vào việc nhanh chóng đè bẹp 9.000 quân Anh tại Germantown, thậm chí mơ đến viễn cảnh buộc Howe đầu hàng, nhưng rốt cuộc họ lại chẳng thể chiếm nổi một ngôi nhà đá Cliveden kiên cố.
Tuy vậy, nhìn lại lịch sử Chiến tranh Cách mạng Mỹ, Germantown dẫu là thất bại nhưng không quá tai hại. Lực lượng chủ chốt của Quân đội Lục địa vẫn rút lui thành công, Washington rút ra bài học về chiến thuật và kỷ luật, chuẩn bị cho mùa đông huấn luyện quan trọng tại Valley Forge. Chưa đầy một năm sau, quân Anh buộc phải rời bỏ Philadelphia, Quân đội Lục địa kiên trì trụ vững, liên kết với đồng minh Pháp, từng bước tiến đến thắng lợi cuối cùng. Trận Germantown nhắc ta rằng, đôi khi một thất bại tạm thời lại trở thành “cú hích” thúc đẩy cải tổ toàn diện, đưa quân đội tiến gần hơn đến mục tiêu độc lập và tự do.
