Giữa khung cảnh hỗn loạn sau vụ ám sát Julius Caesar năm 44 TCN, Mark Antony (83-30 TCN), với sự cố vấn của Cicero, đã thuyết phục Thượng viện La Mã tuyên bố ân xá cho phe Giải phóng (Liberators) và chấp nhận tính hợp pháp của chế độ độc tài của Caesar.
Đám tang của Caesar được tổ chức công khai, và tại đó, Antony đã đọc bài diễn văn nổi tiếng của mình – bước đi quan trọng đầu tiên nhằm khẳng định quyền lực chính trị độc lập của ông tại Rome.
Lễ Tang của Caesar
Lễ tang của Caesar diễn ra vào ngày 20 tháng Ba. Đó là một buổi lễ lớn với nghi thức điếu văn truyền thống, nhằm tôn vinh di sản của người đã khuất và nhấn mạnh những thành tựu xuất sắc, đóng góp to lớn của họ cho đất nước.
Những bài diễn văn này thường do con trai hoặc người thân thiết của người quá cố đọc. Tuy nhiên, Octavian chưa có mặt ở Rome – ông đang trên đường từ Apollonia về – dường như Pedius và Pinarius, cùng với Calpurnius Piso, đều sẵn sàng nhường chỗ cho Antony, người đã nhanh chóng nắm bắt cơ hội này. Đây là bài diễn văn quan trọng nhất trong sự nghiệp của Antony, và cho đến nay nó vẫn nổi tiếng nhất. Tuy nhiên, các nguồn thông tin có sự khác biệt trong cách truyền tải nó, do đó không có bản viết lại nào có thể chính xác đến từng chi tiết.
Cicero mô tả bài điếu văn là đầy xúc động, không phải vì ông coi đó là một bài diễn văn tồi, mà bởi tính chất tác động quá mạnh mẽ dù nhằm cho một động cơ không phù hợp.
Nội Dung Bài Diễn Văn
Những gì chính xác Antony đã nói hiện đã thất truyền. Có thể ông đã lặp đi lặp lại việc gọi Caesar là “một người đàn ông phi thường” và “một người đàn ông lỗi lạc”. Đây là những thành ngữ thông thường trong một bài điếu văn, nhưng dường như đã được lặp lại liên tục, trở thành khẩu hiệu của bất kỳ kẻ nào chỉ trích phe Giải phóng. Bài phát biểu của Antony cũng cho thấy nhiều đặc điểm nổi bật. Ông lồng vào đó các văn bản chính thức, thông qua người tuyên bố hoặc tự mình đọc: Các nghị định của Thượng viện tôn vinh Caesar, đặc biệt là văn bản lời tuyên thệ buộc mọi thượng nghị sĩ phải bảo vệ ông.
Trong mỗi lần đọc, Antony chèn vào những phản ánh cá nhân, đối chiếu tình hình thực tế vào ngày tháng Ba định mệnh (Ides of March) với những lời hứa của phe Giải phóng và toàn bộ Thượng viện. Antony làm sáng tỏ rằng không chỉ những kẻ chủ mưu âm sát đáng phải hổ thẹn vì cái chết của Caesar. Ông cũng thực hiện nhiều hình thức sân khấu ấn tượng – tối thiểu là trưng bày chiếc áo toga nhuốm máu của Caesar – tất cả được dàn dựng nhằm tăng lên nỗi đau của đám đông và khơi dậy lòng thù hận đối với phe Giải phóng. Màn thể hiện của ông thành công vượt bậc.
Phản Ứng Dữ Dội Và Sự Trỗi Dậy của Mark Antony
Phe Giải phóng nhận thức được tác hại mà tang lễ cấp nhà nước của Caesar có thể gây ra với vị thế của họ. Do đó, vào ngày đó họ đề phòng bằng cách cử lính canh nhằm bảo vệ nhà cửa. Hành động này hết sức khôn ngoan: Phản ứng dữ dội từ đám đông sau bài diễn văn của Antony hết sức bạo lực. Thi thể của Caesar được hỏa táng ngay trong Quảng Trường và đám đông giận dữ xông vào nhà của phe Giải phóng. Tuy nhiên, Antony không để mặc đám đông và phó thác cơn thịnh nộ của họ.
Antony và Lepidus, nhằm ngăn chặn những cuộc bạo loạn và tàn phá giống như xảy ra năm 52 TCN, cho bố trí binh lính để bảo vệ các tòa nhà trong thành phố. Đám đông được phép bộc lộ cơn giận, nhưng chỉ đến một mức độ nhất định. Trật tự nhanh chóng được thiết lập tại Quảng Trường La Mã, các cuộc đột kích nhà cửa của phe Giải phóng bị từ bỏ. Đám đông, vẫn phẫn nộ, tiếp tục buổi cầu nguyện trang nghiêm bên giàn thiêu Caesar suốt đêm.
Antony đã đạt được mục đích. Ông thể hiện lòng hiếu kính đối với Caesar. Song song đó, bằng cách kiềm chế và dập tắt cơn thịnh nộ của đám đông, ông phô diễn quyền lực cá nhân của mình trước toàn thể thành Rome, nhất là trước mặt phe Giải phóng. Bài diễn văn tang lễ của Antony không chỉ ngợi ca Caesar, mà quan trọng hơn là biến những kẻ được ông ân xá thành mục tiêu bị công chúng oán ghét. Sự xích mích trước đó với Cassius cũng đã làm rõ bản chất vô ơn của phe Giải phóng.
Bạo động sau đám tang cho thấy sự mất lòng dân sâu sắc của họ. Những diễn biến hôm đó cũng phơi bày mức độ phụ thuộc của phe Giải phóng vào trật tự đô thị, thứ nằm ngoài tầm kiểm soát của họ, và đó chỉ có thể do Antony và các đồng minh duy trì. Dù phe Giải phóng, bạn hữu của họ, hay những đối thủ của Antony trong giới ủng hộ Caesar trước đây, cho rằng thái độ trịnh trọng của ông vào ngày 17 tháng 3 chỉ là yếu đuối, khiếm khuyết, giờ đây họ hoàn toàn tỉnh ngộ khỏi ảo tưởng đó.
Antony đe dọa phe Giải Phóng
Antony không lãng phí thời gian để nhấn mạnh cho phe Giải Phóng thấy mức độ tổn thương của họ. Một lá thư Decimus Brutus gửi cho Brutus và Cassius cũng thể hiện điều này. Decimus kể lại chuyến viếng thăm gần đây của Hirtius – người khẳng định Antony không chắc chắn có nên cho phép Decimus tiếp quản tỉnh của mình hay không.
Sự lưỡng lự này bị Decimus lên án là thiếu thiện chí và hy vọng Cassius và Brutus cũng cảm thấy bức xúc tương tự. Hirtius còn giải thích Antony lo lắng cho sự an toàn của phe Giải Phóng trước làn sóng bất ổn từ dân chúng. Đây được cho là lý do Antony cân nhắc lại quyền cai trị của Decimus.
Sự hoang mang của Decimus hoàn toàn dễ hiểu. Thỏa thuận ân xá đảm bảo Caesar sẽ thực thi “acta” (các đạo luật và quyết định), và vào ngày 18 tháng 3, Thượng viện xác nhận sẽ phê chuẩn các bổ nhiệm cho từng tỉnh của Caesar. Antony có lẽ không hàm ý sẽ kháng lệnh Thượng viện. Nhưng với một người trong phe Giải Phóng với tư cách là “privatus” – một công dân không nắm giữ chức vụ hành chính cấp cao hay cai quản, cần thêm văn bản cho phép từ Thượng viện, một “lex curiata de imperio”, trước khi người đó có thể tiếp nhận quyền chỉ huy ở các tỉnh.
Trên thực tế, không điều gì ngăn cản Antony và Dolabella cung cấp “lex” cần thiết cho Decimus, nhưng có vẻ như bằng cách thổi phồng và lợi dụng bầu không khí của Rome sau đám tang Caesar, cùng với thái độ thù địch của dân chúng đối với Decimus và đồng chí , Antony thể hiện nghi ngờ rằng liệu ông có thể thành công triệu tập Hội đồng hay không. Liệu người dân có cho phép?
Đọc thêm:
Các quân đoàn lê dương La Mã nổi tiếng kỷ luật và nguy hiểm
Sự thăng trầm của hoàng tộc Julius-Claudius
Đế chế Rome chuyển hướng sang Kitô giáo
Đe dọa Đằng sau Quan ngại của Antony
Đằng sau vẻ lo lắng của Antony là lời đe dọa rõ ràng, khiến Decimus hoảng sợ trong cuộc trò chuyện với Hirtius. Trong thư, Decimus sợ rằng chẳng bao lâu họ sẽ bị tuyên bố là kẻ thù của công chúng hoặc bị kết án lưu đày. Dù mở lời xin ý kiến – Decimus nói Hirtius hối thúc ông nên gặp Cassius và Brutus – lá thư vẫn truyền tải nguyện vọng chạy trốn tới đảo Rhodes hoặc một nơi nào ngoài tầm với của Antony. Tuy nhiên, ông yêu cầu lực lượng an ninh cho bản thân và phe Giải Phóng. Ngay sau cuộc thảo luận này, khủng hoảng của Decimus được giải quyết: đầu tháng 4, ông có thể rời Rome tiếp quản tỉnh của mình.
Phe Giải Phóng Phải Phản Ứng
Trong khoảng trống này, phe Giải Phóng buộc phải phản ứng trước sự lo lắng giả tạo của Antony về thái độ thù địch của dân chúng cũng như trước nỗi sợ hãi của Decimus và những người khác. Giờ đây, với tư cách là phe yếu hơn, họ buộc phải đàm phán với Antony theo cách tỏ rõ sự kính trọng và nhún nhường của tầng lớp quý tộc.
Đối với Antony, đây chính là động lực thúc đẩy sự chần chừ của ông đối với lãnh thổ của Decimus. Antony không vi phạm cam kết trong thỏa thuận ân xá. Nhưng điều quan trọng với ông là mang tới cho mọi người bài học thực tế về tầm ảnh hưởng và quyết tâm khai thác ảnh hưởng đó của mình.