# Người Phoenicia: Những Nhà Thám Hiểm Và Người Truyền Bá Chữ Viết
Những Thương Nhân Lừng Danh Của Biển Cả
Người Phoenicia là những thương nhân và nhà thám hiểm tài ba, xuất phát từ vùng Levant (ngày nay là Lebanon, Syria và Israel). Từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 6 TCN, họ đã vươn ra khắp Địa Trung Hải, thiết lập các thuộc địa và trạm giao dịch từ Bắc Phi đến Tây Ban Nha, thậm chí có thể đã đặt chân tới Anh và vùng hạ Sahara châu Phi.
Không chỉ nổi tiếng với hàng hóa xa xỉ như thuốc nhuộm tím Tyrian (làm từ ốc murex), đồ trang sức, ngà voi chạm khắc, người Phoenicia còn là những người tiên phong trong việc phát triển bảng chữ cái đầu tiên – nền tảng của nhiều ngôn ngữ hiện đại ngày nay.
Những Thành Phố Cảng Hùng Mạnh
Người Phoenicia không xây dựng một đế chế tập trung mà sống trong các thành phố độc lập như Byblos, Tyre, Sidon, Arvad và Berytus (Beirut ngày nay). Họ xuất hiện trong sử sách từ thời Ai Cập cổ đại, khi Pharaoh Thutmose III (1479-1425 TCN) gọi họ là “người châu Á” và nhắc đến Byblos như một đồng minh quan trọng.
Khi các nền văn minh khác như Ugarit sụp đổ trước sự tấn công của “Dân Biển” (Sea Peoples), người Phoenicia vẫn đứng vững và nhanh chóng lấp đầy khoảng trống thương mại. Thời kỳ hoàng kim của họ bắt đầu dưới thời Vua Hiram I của Tyre (971-939 TCN), người đã cung cấp gỗ tuyết tùng cho Vua Solomon xây dựng Đền thờ Jerusalem.
Những Nhà Thám Hiểm Dũng Cảm
Không chỉ buôn bán, người Phoenicia còn nổi tiếng với những chuyến hải trình xa xôi. Sử gia Hy Lạp Strabo kể rằng họ đã vượt qua Cột trụ Hercules (Eo biển Gibraltar) từ sau cuộc chiến thành Troy (khoảng thế kỷ 12 TCN). Herodotus còn ghi chép rằng một đoàn thuyền Phoenicia đã đi vòng quanh châu Phi, xuất phát từ Biển Đỏ.
Thuộc địa nổi tiếng nhất của họ là Carthage (năm 814 TCN), sau này trở thành một cường quốc hùng mạnh. Từ đây, người Phoenicia mở rộng ảnh hưởng tới Sicily, Bắc Phi và Tây Ban Nha.
Ngôn Ngữ Của Những Thương Nhân
Tiếng Phoenicia thuộc nhóm ngôn ngữ Semit, gần gũi với tiếng Hebrew, Moabite và Ammonite. Nó trở thành ngôn ngữ giao thương quan trọng ở các cảng biển lớn như Memphis (Ai Cập), Rhodes (Hy Lạp) và Ostia (La Mã).
Tuy nhiên, chữ viết Phoenicia mới là di sản vĩ đại nhất của họ.
Bảng Chữ Cái Đầu Tiên Của Nhân Loại
Các nhà nghiên cứu tin rằng chữ Phoenicia phát triển từ chữ Proto-Sinaitic (thế kỷ 18 TCN) – một hệ thống ký hiệu do công nhân Levant khắc trên đá ở bán đảo Sinai. Đến thế kỷ 11 TCN, nó trở thành bảng chữ cái 22 ký tự, viết từ phải sang trái.
Một trong những văn bản cổ nhất là Quan tài của Vua Ahiram (Byblos, khoảng 1000 TCN), với nét chữ thanh thoát và rõ ràng. Khác với Ai Cập hay Lưỡng Hà, người Phoenicia không để lại sử thi hay thần thoại, nên việc xác định niên đại các văn bản rất khó khăn.
Lan Tỏa Khắp Địa Trung Hải
Chữ Phoenicia nhanh chóng được các dân tộc Semit khác như người Hebrew, Moabite và Aramaic sử dụng. Bia đá Mesha (thế kỷ 9 TCN) bằng tiếng Moabite là minh chứng rõ nhất cho sự tương đồng này.
Khi người Phoenicia định cư ở Carthage, họ phát triển một biến thể gọi là chữ Punic, thêm nguyên âm và viết theo lối thư pháp mềm mại hơn.
Món Quà Cho Hy Lạp Và La Mã
Đến thế kỷ 8 TCN, người Hy Lạp tiếp nhận bảng chữ Phoenicia và biến đổi nó thành bảng chữ Hy Lạp, viết từ trái sang phải và thêm nguyên âm. Sau này, người La Mã lại mượn hệ thống này để tạo ra chữ Latinh – nền tảng của tiếng Anh, Pháp, Tây Ban Nha và nhiều ngôn ngữ châu Âu khác.
Di Sản Bị Lãng Quên
Dù đóng góp to lớn, người Phoenicia dần bị lu mờ bởi các đế chế hùng mạnh hơn như Assyria, Babylon và Ba Tư. Carthage bị La Mã tiêu diệt năm 146 TCN, kết thúc thời kỳ Phoenicia.
Nhưng bảng chữ cái của họ vẫn sống mãi, trở thành một trong những phát minh quan trọng nhất của nhân loại. Mỗi khi bạn đọc dòng chữ này, hãy nhớ rằng nó bắt nguồn từ những thương nhân dũng cảm đã vượt biển hàng nghìn năm trước.
—
Tóm tắt:
– Người Phoenicia là thương nhân, thám hiểm và nhà phát minh bảng chữ cái.
– Họ buôn bán khắp Địa Trung Hải, từ Tyrian purple đến ngà voi.
– Chữ viết Phoenicia (11 TCN) là nền tảng của tiếng Hy Lạp, Latinh và nhiều ngôn ngữ hiện đại.
– Di sản của họ vẫn tồn tại trong cách chúng ta viết ngày nay.
Bài viết liên quan
- Đế chế Assyria – Lịch sử, Văn minh và di sản
- Tháp Ziggurat ở Lưỡng Hà
- Nông nghiệp vùng Trăng Lưỡi Liềm và Lưỡng Hà
