Liên Hợp Quốc (LHQ) từ lâu đã là biểu tượng của hy vọng về một trật tự thế giới hòa bình và hợp tác, được thành lập sau Thế chiến II với mục tiêu ngăn chặn xung đột toàn cầu và thúc đẩy hợp tác quốc tế. Tuy nhiên, tổ chức này hiện đang phải đối mặt với một loạt thách thức nghiêm trọng, đòi hỏi sự đánh giá lại về cả cấu trúc và vai trò của mình trong thế giới hiện đại. Theo Thant Myint-U, một nhà sử học nổi tiếng, nếu không có những cải cách căn bản, LHQ có nguy cơ bị lu mờ trong khi thế giới ngày càng đối diện với các cuộc khủng hoảng phức tạp hơn.
Bối cảnh lịch sử và sự phát triển
Khi LHQ ra đời vào năm 1945, nó là hiện thân của hy vọng về một trật tự toàn cầu mới, nơi các cường quốc sẽ hợp tác để duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Hội đồng Bảo an, với quyền phủ quyết của năm thành viên thường trực, bao gồm Hoa Kỳ, Liên Xô (nay là Nga), Trung Quốc, Pháp và Anh, phản ánh quyền lực của các quốc gia chiến thắng trong Thế chiến II. Ngoài ra, các tổ chức chuyên môn như UNESCO, WHO và một loạt các chương trình hỗ trợ kỹ thuật cũng được thành lập để thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực quan trọng như kinh tế, y tế và giáo dục.
Tuy nhiên, sự ra đời của Chiến tranh Lạnh đã khiến cho nhiều người dự đoán một cái chết sớm cho LHQ. Mặc dù vậy, tổ chức này đã sống sót qua thời kỳ căng thẳng đó và phát triển thêm các nhiệm vụ mới mà các nhà sáng lập chưa bao giờ tưởng tượng, chẳng hạn như hoạt động gìn giữ hòa bình.
Sự trỗi dậy và thoái trào của LHQ
Vào những năm 1990, sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, LHQ đã mở rộng các hoạt động gìn giữ hòa bình và có nhiều thành công đáng kể, chẳng hạn như ở El Salvador và Đông Timor. Tuy nhiên, những thất bại lớn như ở Bosnia và Rwanda đã làm giảm đáng kể niềm tin vào tổ chức này. Cuộc xâm lược Iraq của Hoa Kỳ mà không có sự ủy quyền của LHQ đã đánh dấu một bước lùi nghiêm trọng, cho thấy sự bất lực của tổ chức trong việc ngăn chặn hành động quân sự đơn phương của các cường quốc.
Hôm nay, theo nhận định của Falk và von Sponeck, LHQ ngày càng trở nên kém quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề lớn của thế giới, từ biến đổi khí hậu đến phổ biến vũ khí hạt nhân. Tổ chức này “cần thiết hơn bao giờ hết, nhưng lại kém hiệu quả hơn bao giờ hết.”
Những cải cách cần thiết
Một trong những vấn đề lớn nhất hiện nay của LHQ là cơ cấu bất cập của Hội đồng Bảo an. Hội đồng này vẫn duy trì quyền lực phủ quyết của năm cường quốc sau Thế chiến II, khiến các nước như Ấn Độ, một quốc gia có sức ảnh hưởng lớn trên thế giới, không có vị trí tương xứng. Việc cải tổ Hội đồng Bảo an, mở rộng quyền đại diện cho các quốc gia không thuộc phương Tây là một trong những yêu cầu cấp thiết, nhưng việc thực hiện điều này gần như không thể trong bối cảnh chính trị hiện nay. Các quốc gia thành viên thường trực không có động lực để từ bỏ quyền lợi của mình.
Ngoài vấn đề cấu trúc, văn hóa làm việc bên trong LHQ cũng cần thay đổi. Một phần lớn năng lượng của tổ chức này bị tiêu tốn vào các quy trình quan liêu, nơi việc đảm bảo sự đồng thuận của mọi người thường làm suy yếu giá trị thực chất của các nỗ lực. Đồng thời, sự quản lý nhân sự của LHQ cũng là một vấn đề lớn. Những người tài năng và cống hiến hiếm khi được công nhận xứng đáng, và các vị trí cao cấp thường được bổ nhiệm dựa trên quan hệ chính trị hơn là năng lực thực sự.
Vai trò của Tổng Thư ký
Một trong những khía cạnh quan trọng mà Falk và von Sponeck đề xuất là tái khẳng định vai trò của Tổng Thư ký LHQ trong việc làm trung gian hòa giải quốc tế. Trong quá khứ, những Tổng Thư ký như Dag Hammarskjold hay U Thant đã đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn chiến tranh và làm dịu căng thẳng quốc tế, ngay cả trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Ví dụ, U Thant đã góp phần quan trọng trong việc giải quyết khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962, giúp ngăn chặn một cuộc chiến tranh hạt nhân có thể xảy ra giữa Hoa Kỳ và Liên Xô.
Ngày nay, vai trò của Tổng Thư ký có thể còn quan trọng hơn bao giờ hết. Khi Hội đồng Bảo an không thể đạt được sự đồng thuận do các mâu thuẫn giữa các cường quốc, Tổng Thư ký có thể là nhân tố then chốt trong việc thực hiện ngoại giao phòng ngừa và giải quyết xung đột. Tuy nhiên, để làm được điều này, Tổng Thư ký cần được trang bị một đội ngũ các nhà ngoại giao dày dạn kinh nghiệm và có kiến thức sâu rộng về các khả năng và giới hạn của LHQ.
Đọc thêm
Tương lai của LHQ
Mặc dù LHQ đã có nhiều thành tựu, đặc biệt trong việc phát triển luật pháp quốc tế và cung cấp viện trợ nhân đạo, tương lai của tổ chức này vẫn chưa rõ ràng. Trong bối cảnh thế giới ngày càng bị phân cực và cạnh tranh giữa các cường quốc gia tăng, nhiệm vụ duy trì hòa bình của LHQ trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Các cuộc xung đột giữa các quốc gia, như cuộc chiến ở Ukraine và những tranh chấp ở Biển Đông, đang đẩy thế giới trở lại một thời kỳ xung đột trực diện, đúng vào thời điểm LHQ được thành lập để ngăn chặn.
Để LHQ tiếp tục có vai trò trong tương lai, tổ chức này cần phải tập trung vào nhiệm vụ cốt lõi của mình: ngăn chặn chiến tranh. Những nỗ lực giải quyết các vấn đề toàn cầu khác như biến đổi khí hậu và phát triển sẽ không có ý nghĩa nếu LHQ không thể đóng vai trò quyết định trong việc gìn giữ hòa bình. Với tư cách là tổ chức duy nhất đại diện cho toàn nhân loại, LHQ có tiềm năng trở thành nền tảng cho những nỗ lực hòa bình toàn cầu trong tương lai. Tuy nhiên, để làm được điều này, cần phải có sự tái cấu trúc triệt để cả về mặt tổ chức lẫn về mặt chính trị.
Kết luận:
LHQ đang đối diện với thách thức tồn vong trong một thế giới đầy biến động. Để có thể tồn tại và phát triển, tổ chức này cần phải trở lại với nhiệm vụ căn bản nhất của mình: ngăn chặn chiến tranh. Việc cải cách Hội đồng Bảo an, nâng cao năng lực quản lý và khôi phục vai trò của Tổng Thư ký là những yếu tố quyết định cho sự thành công của LHQ trong thế kỷ 21.
