Kim Lưu tổng hợp từ bài viết The Return of Nuclear Escalation: How America’s Adversaries Have Hijacked Its Old Deterrence Strategy trên tạp chí Foreign Affairs.
Đây là trang phải trả tiền mới được đọc, các bạn quan tâm nội dung gốc có thể tải bài gốc tại đây.
Làn sóng mới của sự gia tăng vũ khí hạt nhân một lần nữa đang nổi lên trên chính trường quốc tế, tạo nên một xu hướng nguy hiểm. Trong những khu vực có khả năng cao dẫn đến xung đột mà Hoa Kỳ có thể bị lôi kéo vào – bán đảo Triều Tiên, eo biển Đài Loan, Đông Âu và Vịnh Persian – những đối thủ của Hoa Kỳ dường như đang tích cực phát triển, cải tiến hoặc đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân. Bắc Triều Tiên đang phát triển tên lửa đạn đạo liên lục địa có khả năng tấn công đến Hoa Kỳ; Trung Quốc đang gấp đôi số lượng đầu đạn hạt nhân của mình; Nga đang đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân trong cuộc chiến tại Ukraine; và theo các quan chức Hoa Kỳ, Iran đã tích lũy đủ nguyên liệu phân hạch cho một quả bom. Nhiều người đã hy vọng rằng, sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, vũ khí hạt nhân sẽ trở nên không còn quan trọng nữa. Tuy nhiên, thay vì lùi vào quên lãng, nhiều quốc gia lại càng dựa vào chúng để bù đắp cho sự yếu kém của lực lượng quân sự thông thường của mình.
Dù vậy, các nhà lạc quan tại Hoa Kỳ lại cho rằng rủi ro của một cuộc chiến tranh hạt nhân vẫn còn thấp. Lập luận của họ rất rõ ràng: những quốc gia đang tích cực phát triển và khoe khoang khả năng hạt nhân của mình chỉ đang cố gắng đe dọa. Vũ khí hạt nhân không thể che đậy điểm yếu về quân sự thông thường bởi vì những đe dọa leo thang – ngay cả từ một kẻ thù tuyệt vọng – không đáng tin cậy. Theo quan điểm của những người lạc quan, việc tin vào những lời đe dọa hạt nhân của kẻ địch yếu ớt là một sai lầm và chỉ đưa Hoa Kỳ vào trò chơi của họ.
Tuy nhiên, thực tế không như lý thuyết lạc quan đã đề cập. Rủi ro của việc leo thang hạt nhân trong chiến tranh thông thường thực sự cao hơn nhiều so với những gì mọi người thường nhận thức. Bài toán mà các đối thủ của Hoa Kỳ đang đối mặt ngày nay – làm thế nào để có thể đe dọa leo thang một cách thuyết phục và khiến một đối thủ có vũ khí hạt nhân phải chấp nhận thế bế tắc – đã được Hoa Kỳ và các đồng minh NATO giải quyết hàng thập kỷ trước.
Sự nguy hiểm của lạc quan mù quáng
Trong bối cảnh ngày nay, nhiều người lạc quan tin rằng nguy cơ xảy ra chiến tranh hạt nhân vẫn còn rất thấp, với lý do chính đáng là các quốc gia đang nâng cấp và phô trương khả năng hạt nhân của mình đơn giản chỉ đang bluf (đe dọa không thực sự có ý định thực hiện). Vũ khí hạt nhân không thể che đậy những thiếu sót về quân sự thông thường, bởi vì những đe dọa leo thang – ngay cả từ một kẻ thù tuyệt vọng – không có tính xác thực. Đối với họ, việc đặt niềm tin vào lời đe dọa hạt nhân của những đối thủ yếu ớt là một hành động sai lầm, khiến chúng ta rơi vào bẫy của họ.
Tuy nhiên, quan điểm lạc quan này đã bỏ qua một điểm quan trọng: lịch sử của chính nước Mỹ và các đồng minh NATO trong việc sử dụng chiến lược hạt nhân. Trong quá khứ, khi đối mặt với một Liên Xô mạnh mẽ và đáng gờm, Hoa Kỳ và NATO đã phát triển một chiến lược răn đe hạt nhân mà bây giờ lại được các đối thủ của Mỹ sử dụng như một công cụ để cân bằng lại sự chênh lệch quân sự.
Hiểu Lầm về Răn Đe Hạt Nhân
Chiến lược răn đe hạt nhân mà Hoa Kỳ từng áp dụng trong Chiến tranh Lạnh là một minh chứng cho thấy một quốc gia có thể sử dụng vũ khí hạt nhân một cách hiệu quả để cân bằng lại sự yếu kém về quân sự thông thường. Khi Liên Xô phát triển được kho vũ khí hạt nhân đủ mạnh, NATO đã không còn có thể đe dọa sẽ phản ứng một cuộc xâm lược thông thường bằng một cuộc tấn công hạt nhân toàn diện nữa, bởi vì điều đó sẽ dẫn đến một phản ứng tương tự từ phía Liên Xô. Đối mặt với một lựa chọn mất mát – thua trong một cuộc chiến tranh bằng vũ khí thông thường hoặc khởi xướng một cuộc giao tranh hạt nhân đôi bên cùng chết – NATO đã phải tìm ra một giải pháp mới.
Giải pháp đó là sử dụng vũ khí hạt nhân một cách cưỡng bức. Không còn dựa vào mối đe dọa của một cuộc tấn công hạt nhân lớn từ Mỹ, NATO sẽ phản ứng lại một cuộc xâm lược bằng cách sử dụng vũ khí hạt nhân một cách có chọn lọc – có khả năng là vũ khí hạt nhân chiến thuật, vốn có sức nổ nhỏ và tầm bắn ngắn – nhằm vào các mục tiêu quân sự để thuyết phục các nhà lãnh đạo Liên Xô rằng chiến tranh đang trở nên không kiểm soát được, từ đó gây sức ép để họ dừng cuộc xâm lược.
Hậu Quả của Quan Điểm Sai Lầm
Hôm nay, chúng ta thấy rằng các đối thủ của Mỹ không chỉ đang học hỏi từ sách vở lịch sử mà còn đang áp dụng chính sách tương tự một cách tinh vi. Sự lạc quan mù quáng về việc đối thủ không dám sử dụng vũ khí hạt nhân là một sai lầm có thể dẫn đến các tính toán sai lầm trong chính sách đối ngoại và quốc phòng. Các quốc gia như Bắc Triều Tiên, Trung Quốc, Nga và Iran đều có lý do riêng để tin tưởng vào sức mạnh răn đe của vũ khí hạt nhân của mình, dù là để bảo vệ lãnh thổ, củng cố ảnh hưởng khu vực, hay làm cân bằng sức mạnh đối với Hoa Kỳ.
Như vậy, thái độ lạc quan không chỉ thiếu cơ sở mà còn nguy hiểm, vì nó đánh giá thấp khả năng một cuộc xung đột có thể leo thang thành chiến tranh hạt nhân. Điều này yêu cầu một sự nhìn nhận mới về chiến lược quốc phòng và an ninh quốc tế, một chiến lược không chỉ dựa trên sức mạnh quân sự hiện tại mà còn phải tính đến những biến động chính trị và lịch sử sâu rộng hơn.
Thời Sự và Phân Tích:
Đâu là những nguồn lực của nước Mỹ
Toàn Cầu Hóa và Chủ Nghĩa Quốc Gia: Đi Tìm Sự Cân Bằng
Sự Hình Thành Chiến Lược Hạt Nhân Thời Chiến Tranh Lạnh
Trong thập niên đầu của Chiến tranh Lạnh, chiến lược hạt nhân của Mỹ và NATO được xây dựng dựa trên nguyên tắc đáp trả một cách quyết liệt. Mỹ đe dọa sẽ sử dụng vũ khí hạt nhân một cách toàn diện nếu Liên Xô xâm lược châu Âu. Đây là một thông điệp mạnh mẽ và tàn nhẫn, nhưng lại hết sức có tính thuyết phục: mặc dù Liên Xô có thể vượt trội về mặt quân sự thông thường, cuộc chiến tiếp theo ở châu Âu sẽ không chỉ giới hạn ở mức độ thông thường.
Tuy nhiên, chiến lược này không còn hiệu quả khi Liên Xô bắt đầu phát triển kho vũ khí hạt nhân của riêng mình. Sức mạnh này đã cải thiện đáng kể so với lực lượng hạt nhân nhỏ bé và dễ tổn thương mà họ từng có. Đối mặt với một đối thủ hạt nhân cũng mạnh không kém, Mỹ và NATO không thể tiếp tục đưa ra mối đe dọa một cuộc phản công hạt nhân toàn diện nữa, bởi vì điều này sẽ mở ra khả năng của một cuộc phản ứng tương tự từ Liên Xô.
Sự Điều Chỉnh Chiến Lược và Răn Đe Cưỡng Bức
Trước thực tế mới, NATO buộc phải tìm kiếm một chiến lược mới. Tổ chức này đã thay đổi cách thức sử dụng vũ khí hạt nhân – từ việc dựa vào một cuộc đánh bom hạt nhân lớn từ phía Mỹ sang sử dụng vũ khí hạt nhân một cách cưỡng bức. NATO lên kế hoạch sử dụng vũ khí hạt nhân trong trường hợp xảy ra chiến tranh, nhưng một cách khác biệt. Họ sẽ sử dụng vũ khí hạt nhân nhằm mục đích răn đe – có nghĩa là họ sẽ phát động một số vũ khí hạt nhân – có lẽ là loại chiến thuật với sức công phá nhỏ và tầm bắn ngắn – vào các mục tiêu quân sự để thuyết phục lãnh đạo Liên Xô rằng chiến tranh đang đi ra khỏi tầm kiểm soát, từ đó gây áp lực để họ dừng cuộc xâm lược.
Với chiến lược mới, NATO đã tìm ra cách giải quyết một vấn đề tưởng chừng không thể: làm thế nào để sử dụng đe dọa hạt nhân để tạo ra một thế bế tắc với kẻ thù mà họ không thể đánh bại ở cấp độ quân sự thông thường hay hạt nhân.
Hiệu Quả và Hậu Quả của Chiến Lược Hạt Nhân
Chiến lược răn đe cưỡng bức này đã trở thành một phần quan trọng của sách lược hạt nhân thời Chiến tranh Lạnh và đã có những hậu quả sâu rộng không chỉ trong quan hệ quốc tế mà còn trong cách mà các quốc gia xây dựng và thực thi chính sách quốc phòng của mình. Sử dụng vũ khí hạt nhân theo cách này không chỉ có thể gây thiệt hại nặng nề cho tiến trình quân sự của Liên Xô, mà quan trọng hơn, nó chứng minh rằng các nhà lãnh đạo Liên Xô đang đặt cược vào một thảm họa hạt nhân. Chiến lược này đã chứng minh được hiệu quả của mình trong việc duy trì một sự cân bằng quyền lực dù rằng nó cũng mở ra một kỷ nguyên mới của cuộc chạy đua vũ trang và tạo ra một môi trường an ninh quốc tế căng thẳng và không chắc chắn.
Trong khi chiến lược này đã đạt được mục tiêu ngắn hạn của mình, nó cũng đã đặt ra những câu hỏi về tính bền vững và an toàn dài hạn của việc sử dụng vũ khí hạt nhân như một công cụ chính sách. Bài học từ thời kỳ này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, khi chúng ta đối mặt với một thế giới có nhiều quốc gia hạt nhân mới và những chiến lược đối đầu phức tạp hơn.
Kết
Kết thúc quá trình xem xét chiến lược hạt nhân từ thời kỳ Chiến tranh Lạnh cho đến ngày nay, chúng ta có thể thấy rõ một bài học quan trọng: sức mạnh và tầm ảnh hưởng của vũ khí hạt nhân không hề giảm đi trong thời đại hậu Chiến tranh Lạnh, mà trái lại, chúng đã trở thành tâm điểm của chiến lược quân sự và chính sách đối ngoại của nhiều quốc gia. Mối đe dọa từ vũ khí hạt nhân không chỉ là một công cụ răn đe mà còn là một yếu tố tạo nên sự bất ổn địa chính trị, đòi hỏi một cách tiếp cận cân nhắc và tỉ mỉ hơn trong việc xây dựng chính sách quốc phòng và an ninh toàn cầu. Các quốc gia, dù lớn hay nhỏ, cần phải hợp tác chặt chẽ hơn để quản lý rủi ro và ngăn chặn khả năng leo thang hạt nhân, đồng thời tìm kiếm giải pháp cho một thế giới ổn định và hòa bình. Chúng ta không thể bỏ qua những bài học của quá khứ khi đối mặt với những thách thức của tương lai, và việc duy trì một cấu trúc quốc tế cân bằng, dựa trên sự tôn trọng và tuân thủ các hiệp định giảm nhẹ vũ khí, sẽ luôn là mục tiêu cần hướng đến.
