# Kỷ Nguyên Đồng: Những Nền Văn Minh Rực Rỡ Của Địa Trung Hải Và Cận Đông
Kỷ nguyên Đồng (khoảng 3100–1200 TCN) là một trong những giai đoạn sôi động nhất trong lịch sử nhân loại. Đây là thời kỳ những đế chế hùng mạnh đầu tiên xuất hiện, chữ viết ra đời, nghệ thuật và kiến trúc phát triển vượt bậc, và những mạng lưới thương mại đầu tiên kết nối các nền văn minh.
Dưới đây là 8 nền văn hóa có ảnh hưởng lớn nhất thời kỳ này. Mỗi nền văn minh đều để lại dấu ấn không thể phủ nhận, góp phần định hình thế giới cổ đại và cả những thế hệ sau này.
1. Người Mycenae – Tổ Tiên Của Hy Lạp Cổ Đại
Cốc gốm Mycenae, khoảng 1300–1225 TCN. (Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York)
Người Mycenae thường bị lãng quên, nhưng họ chính là nền tảng của nền văn minh Hy Lạp sau này. Tự gọi mình là Achaeans, họ thống trị vùng đất Hy Lạp và các đảo Địa Trung Hải vào khoảng 1300 TCN.
Người Mycenae nói một dạng tiếng Hy Lạp cổ, được ghi lại bằng chữ viết Linear B – phát triển từ chữ Linear A của người Minoan. Dù chữ viết này biến mất sau năm 1200 TCN, tiếng Hy Lạp vẫn tồn tại và trở thành ngôn ngữ của Homer, Plato, và Aristotle.
Họ cũng là nguồn gốc của thần thoại Hy Lạp. Những phiến đất sét ở Pylos và Knossos ghi lại tên các vị thần như Zeus và Poseidon – bằng chứng sớm nhất về hệ thống tín ngưỡng này.
Thanh kiếm đồng Mycenae, 1400–1060 TCN. (Bảo tàng Anh, London)
Người Mycenae còn nổi tiếng với chiến tranh thành Troy – được Homer kể lại trong Iliad. Các nhà khảo cổ tin rằng cuộc chiến này xảy ra khoảng năm 1200 TCN, khi người Mycenae tận dụng sự hỗn loạn do “Dân Biển” gây ra để tấn công Troy.
2. Ai Cập – Nền Văn Minh Bất Tử
Công cụ xây dựng Ai Cập, khoảng 1550–1200 TCN. (Bảo tàng Anh, London)
Ai Cập là một trong những nền văn minh lâu đời nhất và bền vững nhất, tồn tại từ năm 3100 TCN đến tận thời kỳ Cơ đốc giáo.
Họ phát minh ra chữ viết cùng thời với người Sumer, nhưng đặc biệt hơn, họ là những người đầu tiên ghi chép về thế giới bên kia. Điều này dẫn đến các nghi lễ ướp xác phức tạp và xây dựng lăng mộ khổng lồ.
Văn bản tiếng Coptic, thế kỷ VII. (Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York)
Di sản lớn nhất của Ai Cập là kiến trúc và nghệ thuật. Kim tự tháp Giza – kỳ quan duy nhất còn sót lại của thế giới cổ đại – là minh chứng cho kỹ thuật xây dựng đỉnh cao.
Ngôn ngữ Ai Cập cổ cũng không biến mất hoàn toàn. Nó phát triển thành tiếng Coptic, vẫn được sử dụng trong các nghi lễ của Giáo hội Chính thống Ai Cập ngày nay.
3. Người Canaan – Cái Nôi Của Chữ Cái
Tượng thần Canaan bằng đồng, thế kỷ XIV–XIII TCN. (Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York)
Người Canaan không phải một đế chế thống nhất, mà là nhiều thành bang nhỏ ở Levant (Syria-Palestine ngày nay). Tuy vậy, họ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển ngôn ngữ.
Họ nói các phương ngữ Semit Tây Bắc, bao gồm tiếng Phoenicia, Hebrew, Moabite, và Edomite. Trong đó, người Phoenicia sau này phát minh ra bảng chữ cái – nền tảng của chữ viết phương Tây.
Người Canaan cũng góp phần vào hệ thống ngoại giao thời Đồng Đồng. Nhiều thư từ Amarna (tài liệu ngoại giao giữa các cường quốc) được viết bằng tiếng Canaan-Akkad.
4. Người Minoan – Nghệ Sĩ Và Vận Động Viên Đầu Tiên
Bức bích họa nhảy bò tại Knossos, 1450–1400 TCN. (Bảo tàng Khảo cổ Heraklion, Crete)
Người Minoan (đặt theo tên vua Minos huyền thoại) là nền văn minh đầu tiên của châu Âu, phát triển trên đảo Crete. Họ xây dựng những cung điện tráng lệ như Knossos, nổi tiếng với nghệ thuật tinh xảo.
Họ cũng là những vận động viên đầu tiên. Các bức tranh cho thấy họ thi đấu đấm bốc, vật, và nhảy qua lưng bò – môn thể thao sau này ảnh hưởng đến đấu bò Tây Ban Nha.
5. Người Sumer – Những Người Phát Minh Ra Chữ Viết
Phiến đất sét chữ hình nêm, 2700–2600 TCN. (Bảo tàng Louvre, Paris)
Cùng với Ai Cập, người Sumer là nền văn minh đầu tiên ở Lưỡng Hà. Họ phát minh ra chữ hình nêm (cuneiform) vào khoảng 3100 TCN, mở ra kỷ nguyên ghi chép lịch sử.
Họ cũng xây dựng thành phố đầu tiên – Uruk, và phát triển ziggurat – kiến trúc đền thờ tiêu biểu của Lưỡng Hà.
6. Người Hittite – Bậc Thầy Chiến Tranh Và Ngoại Giao
Phiến đất sét tiếng Hittite, 1400–1200 TCN. (Bảo tàng Anh, London)
Người Hittite thống trị Anatolia (Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay) và trở thành một trong những cường quốc lớn nhất thời Đồng Đồng. Họ nổi tiếng với kỵ binh và xe ngựa chiến, cùng khả năng ngoại giao tài tình.
Trận Kadesh (1286 TCN) giữa Hittite và Ai Cập là một trong những trận chiến được ghi chép đầy đủ nhất thời cổ đại.
7. Người Amorite – Những Người Sáng Lập Babylon
Con dấu hình trụ của người Amorite, thiên niên kỷ II TCN. (Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York)
Người Amorite là bộ tộc du mục Semit, sau này lập nên Vương triều Babylon đầu tiên. Vua Hammurabi (1792–1750 TCN) của họ nổi tiếng với Bộ luật Hammurabi – một trong những bộ luật cổ nhất thế giới.
8. Ugarit – Thành Phố Thương Mại Toàn Cầu
Tượng sư tử bằng đất nung, 1400–1200 TCN. (Bảo tàng Louvre, Paris)
Ugarit là một thành phố cảng sầm uất, nơi giao thương giữa Ai Cập, Hittite, và các nền văn minh khác. Đây cũng là nơi phát triển bảng chữ cái Ugarit, góp phần vào sự ra đời của chữ viết sau này.
Kết
Kỷ nguyên Đồng là thời kỳ của những đột phá vĩ đại – từ chữ viết, kiến trúc, đến thương mại và chiến tranh. Những nền văn minh này không chỉ định hình thế giới cổ đại mà còn để lại di sản cho đến ngày nay.
Bạn thấy nền văn minh nào ấn tượng nhất? Hãy chia sẻ suy nghĩ của mình nhé!
