Cuộc chiến giành quyền lực giữa Saudi Arabia và Iran đã và đang thay đổi cục diện khu vực Trung Đông, không chỉ là cuộc xung đột sắc tộc hay tôn giáo như trước đây, mà là sự xung đột giữa hai tầm nhìn chiến lược hoàn toàn trái ngược. Saudi Arabia với “Tầm nhìn 2030” (Vision 2030) nhắm đến hiện đại hóa nhanh chóng, trong khi Iran vẫn kiên định với những nguyên tắc cách mạng của “Tầm nhìn 1979” (Vision 1979), gắn liền với cuộc cách mạng Hồi giáo. Cả hai nước đều là những cường quốc năng lượng quan trọng, nắm giữ phần lớn nguồn dầu mỏ của thế giới, nhưng sự lãnh đạo và định hướng của họ không thể hòa giải.
Tầm nhìn 2030 và 1979: Hai Con Đường Khác Biệt
Được lãnh đạo bởi Thái tử Mohammed bin Salman (MBS), Saudi Arabia đang thực hiện một chương trình cải cách đầy tham vọng mang tên Tầm nhìn 2030. Chương trình này tập trung vào việc giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ, mở cửa nền kinh tế và xã hội, và xây dựng một quốc gia hiện đại. MBS, với tầm nhìn hiện đại và quyết tâm, đã mở rộng các quyền tự do xã hội, đặc biệt là cho phụ nữ, và thúc đẩy đầu tư vào các ngành công nghiệp mới như công nghệ và du lịch. Dưới sự lãnh đạo của ông, Saudi Arabia đang cố gắng tạo ra một bản sắc quốc gia mới và tăng cường vị thế toàn cầu.
Ngược lại, Iran dưới sự lãnh đạo của Lãnh tụ Tối cao Ali Khamenei vẫn gắn bó chặt chẽ với lý tưởng của cuộc cách mạng Hồi giáo năm 1979. Tầm nhìn 1979 không chính thức được đặt tên nhưng thể hiện rõ qua các chính sách đối ngoại và đối nội bảo thủ, chống lại phương Tây và đặc biệt là Mỹ và Israel. Iran duy trì mô hình thần quyền, dựa vào sự đàn áp để kiểm soát xã hội và duy trì hệ thống chính trị. Trong khi Saudi Arabia hướng đến sự phát triển và cải cách, Iran lại tìm cách bảo vệ những giá trị cách mạng cũ và chống lại sự can thiệp của phương Tây.
Những Thách Thức Bên Trong
Mặc dù hai nước này đã ký thỏa thuận bình thường hóa quan hệ vào năm 2023 nhằm giảm bớt căng thẳng, nhưng thách thức chính của họ lại nằm ở các vấn đề nội bộ. Iran, giống như Liên Xô cuối thập niên 1980, đang đối mặt với sự sụp đổ về kinh tế và ý thức hệ. Mặc dù ảnh hưởng của Tehran trong khu vực, thông qua các lực lượng ủy nhiệm ở Iraq, Syria, Lebanon và Yemen, vẫn rất mạnh, nhưng bên trong đất nước lại đầy rẫy những bất ổn và khủng hoảng kinh tế.
Saudi Arabia, mặc dù đã có những bước tiến lớn trong việc hiện đại hóa, cũng không tránh khỏi những thách thức. Thành công của Tầm nhìn 2030 phụ thuộc vào việc Saudi có thể duy trì sự ổn định kinh tế trong bối cảnh giá dầu không ổn định. Thêm vào đó, quốc gia này còn phải đối mặt với các lực lượng bảo thủ trong nước, những người không hài lòng với những thay đổi xã hội của MBS. Những bất mãn này có thể dẫn đến xung đột nội bộ trong tương lai.
Đọc thêm
Cuộc Đối Đầu Về Xã Hội và Kinh Tế
Một trong những khác biệt lớn nhất giữa Tầm nhìn 2030 và Tầm nhìn 1979 là về tự do xã hội, đặc biệt là đối với phụ nữ. Dưới sự lãnh đạo của MBS, phụ nữ Saudi đã có những quyền tự do mới, bao gồm quyền lái xe và làm việc trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Ngược lại, ở Iran, phụ nữ lại phải đối mặt với sự đàn áp ngày càng tăng. Điều này thể hiện rõ qua các cuộc biểu tình “Phụ nữ, Cuộc sống, Tự do” nổ ra năm 2022 sau cái chết của Mahsa Amini.
Về mặt kinh tế, Saudi Arabia đã thành công trong việc sử dụng nguồn thu từ dầu mỏ để phát triển các dự án hạ tầng lớn như Neom – một siêu thành phố công nghệ cao. Trong khi đó, kinh tế Iran lại lâm vào khủng hoảng do các lệnh trừng phạt quốc tế, đặc biệt là từ Mỹ, khiến nước này khó bán dầu và khí đốt ra thị trường thế giới. Nền kinh tế Iran phụ thuộc rất lớn vào Trung Quốc, nước chiếm 90% lượng dầu xuất khẩu của Iran.
Ảnh Hưởng Khu Vực và Quốc Tế
Mặc dù Saudi Arabia có những tiến bộ vượt bậc về kinh tế, nhưng Iran lại có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ trong khu vực nhờ vào sự hỗ trợ của các lực lượng dân quân và các nhóm cực đoan ở các nước như Iraq, Syria, Lebanon và Yemen. Iran đã sử dụng sự bất ổn và khoảng trống quyền lực ở Trung Đông để gia tăng ảnh hưởng, trong khi Saudi Arabia, mặc dù có sự ủng hộ rộng rãi hơn trong thế giới Ả Rập, vẫn chưa thành công trong việc chống lại tham vọng của Iran.
Một trong những điểm căng thẳng lớn nhất giữa hai nước là vấn đề Israel. Trong khi Tầm nhìn 2030 mở cửa cho khả năng bình thường hóa quan hệ với Israel, Iran lại kiên quyết phản đối sự tồn tại của nhà nước này. Cuộc tấn công của Hamas vào Israel vào tháng 10 năm 2023, được Iran tài trợ một phần, đã làm chậm lại các cuộc đàm phán giữa Saudi Arabia và Israel.
Tương Lai Của Hai Tầm Nhìn
Thành công hay thất bại của hai tầm nhìn này sẽ có ảnh hưởng lớn đến toàn cầu. Một thế giới mà cả Saudi Arabia và Iran đều rơi vào tay các lực lượng cực đoan sẽ làm cho khu vực Trung Đông và kinh tế thế giới bất ổn hơn. Ngược lại, nếu Iran sau Khamenei chọn con đường ưu tiên lợi ích kinh tế và an ninh, nước này có thể trở thành một cường quốc ổn định hơn và có thể đạt được vị thế như các quốc gia G20 khác.
Mỹ và Trung Quốc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của hai tầm nhìn này. Trong khi Saudi Arabia cần sự hỗ trợ an ninh của Mỹ, Iran lại phụ thuộc vào Trung Quốc để duy trì nền kinh tế. Sự cạnh tranh giữa các cường quốc toàn cầu này sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến cục diện khu vực Trung Đông trong tương lai.
Kết luận
Cuộc đối đầu giữa Saudi Arabia và Iran không chỉ là một cuộc chiến quyền lực giữa hai nước, mà là cuộc chiến giữa hai tầm nhìn về tương lai khu vực và thế giới. Liệu Tầm nhìn 2030 với tham vọng hiện đại hóa của Saudi Arabia hay Tầm nhìn 1979 bảo thủ của Iran sẽ chiếm ưu thế sẽ quyết định không chỉ số phận của hai quốc gia này mà còn cả sự ổn định của khu vực Trung Đông và trật tự thế giới.