Nền văn minh Ai Cập cổ đại luôn ẩn chứa sức hút mãnh liệt với những bí ẩn và huyền thoại trường tồn theo thời gian. Một trong những cách để khám phá kho tàng tri thức và giá trị tinh thần của Ai Cập cổ đại chính là thông qua các biểu tượng – những hình ảnh ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa, thể hiện quan niệm, niềm tin và khát vọng của người dân nơi đây.
Bài viết này sẽ đưa bạn phiêu lưu vào thế giới của các biểu tượng Ai Cập cổ đại, từ Ankh huyền bí tượng trưng cho sự sống vĩnh hằng, đến Mắt Horus đại diện cho sự bảo vệ và sức mạnh, cho đến Bọ hung thiêng liêng gắn liền với sự tái sinh. Mỗi biểu tượng đều mang theo câu chuyện riêng, hé mở những góc nhìn độc đáo về đời sống tâm linh, văn hóa và lịch sử của người Ai Cập cổ đại.
1- Ankh
Ankh là biểu tượng nổi tiếng nhất của Ai Cập cổ đại, mang ý nghĩa chung về sự sống vĩnh cửu. Trong hệ thống chữ tượng hình, Ankh tượng trưng cho khái niệm trường tồn. Ankh, hay chiếc ‘chìa khóa của sự sống’, thường xuất hiện trong các tranh vẽ lăng mộ Ai Cập và các tác phẩm nghệ thuật khác. Nó được biết đến như “chìa khóa của sông Nile”, đại diện cho sự kết hợp giữa thần Osiris và Isis. Ngoài ra Ankh còn được xem như “cây thánh giá có quai” đại diện cho cuộc sống vĩnh hằng. [Đọc thêm về biểu tượng Ankh]
2- Djed
Djed tượng trưng cho sự ổn định trong văn hóa Ai Cập cổ đại. Được biết đến như “Xương sống của Osiris”, biểu tượng gắn liền với chủ đề hồi sinh và tái tạo.
3- Mắt thần Wadjet (Mắt Horus)
Mắt Horus, hay Mắt Ra, là biểu tượng bảo vệ phổ biến ở Ai Cập cổ đại, chống lại sự đố kị, bệnh tật, động vật nguy hiểm và tà ma. Nó cũng tượng trưng sức khỏe tốt và quyền lực hoàng gia. “Mắt Horus” mang tính chất hiến tế và chữa lành. Người Ai Cập cổ đại rất thành thạo trong việc chế tác biểu tượng này; một trong số đó được làm bằng vàng, mô phỏng hình dạng của thần Re. Vòng cổ hình mắt Horus từng được đặt trên xác ướp Pharaoh, với niềm tin nó sẽ bảo vệ họ trong lăng mộ. Horus đã sử dụng mắt của mình như một câu thần chú khi hồi sinh cha mình, Osiris, từ đó nó phổ biến và trở thành biểu tượng quan trọng của văn hóa Ai Cập cổ đại. [Đọc thêm về Mắt Horus]
4- Mắt thần Ra
Có nhiều thần thoại khác nhau về nguồn gốc của biểu tượng Mắt Ra. Tuy nhiên, hầu hết các chuyên gia tin rằng biểu tượng này thực sự là mắt phải của Horus và sau được biết đến với tên gọi Mắt Ra trong thời cổ đại. Hai biểu tượng phần lớn đại diện cho những khái niệm tương tự. Theo các dị bản thần thoại, Mắt Ra được nhân cách hóa bởi nhiều nữ thần trong tôn giáo Ai Cập, như Wadjet, Hathor, Mut, Sekhmet và Bastet.
Ra hay Re, là vị thần mặt trời trong thần thoại Ai Cập, chính vì thế, Mắt Ra tượng trưng cho mặt trời. [Đọc thêm về Mắt Ra]
5- Quyền Trượng Was
‘Quyền Trượng Was’ là một trong những biểu tượng quan trọng nhất của Ai Cập. Nó là biểu tượng của quyền lực trong văn hóa Ai Cập cổ đại và cũng đại diện cho sự thống trị của các vị thần. Theo như người Ai Cập cổ đại, nó còn đảm bảo sự thịnh vượng lâu dài của một vị vua. ‘Quyền Trượng Was’ có một thân thẳng, một đầu cong hình đầu động vật và một chân ngã ba. Đầu cong của quyền trượng là hình ảnh cách điệu của thần Set.
6- Bọ Hung
Bọ hung Ai Cập là biểu tượng của cái chết, sự tái sinh, sức mạnh to lớn, cùng với vai trò dẫn đường và bảo vệ ở thế giới bên kia. Đây là một trong những bùa hộ mệnh quan trọng và phổ biến nhất trong hàng trăm năm, được đeo bởi cả người sống và người chết. Sự phổ biến của bọ hung thậm chí còn vượt ra ngoài biên giới Ai Cập. Có nhiều loại bọ hung khác nhau như bọ hung ấn, bọ hung tim, bọ hung có cánh, bọ hung cưới, bọ hung khắc thần chú, bọ hung chúc phúc hay bọ hung có trang trí hình ảnh động vật hoặc các vị thần.
7- Thẻ tên Cartouche
Cartouche là một khung tên theo chữ tượng hình của người Ai Cập cổ đại. Nó đại diện cho sự bảo vệ chống lại tà ma ở cả cuộc sống hiện tại lẫn thế giới sau khi chết. Biểu tượng này, ban đầu có hình tròn và sau đó là hình bầu dục với một thanh ngang, đôi khi được dùng như một chiếc cartouche nhằm mục đích bảo vệ cho các vị thần. Cartouche cũng có mối liên hệ gần gũi với hình ảnh ouroboros – biểu tượng con rắn tự cắn đuôi mình.
8- Biểu Tượng Hoa Sen
Hoa sen tượng trưng cho sự tái sinh. Ở Ai Cập cổ đại, có hai loài sen chính là sen trắng và sen xanh. Hoa sen cũng được dùng như biểu tượng thống nhất hai vương quốc Ai Cập. Người ta từng dùng hoa sen để sản xuất nước hoa: những bông hoa được ngâm ngược trong một chất béo để tạo ra hương thơm mong muốn. Hoa sen cũng có đặc tính giảm đau, chống co thắt và có khả năng chữa lành các vết nhiễm trùng.
9- Biểu Tượng Rắn Uraeus
Từ tiếng Hy Lạp “Uraeus” là một biểu tượng quan trọng gắn liền với các vị thần và Pharaoh của Ai Cập cổ đại. Khám phá lịch sử, thần thoại và tín ngưỡng Ai Cập đằng sau hình ảnh con rắn hổ mang đang phùng mang (Uraeus) của văn hóa Ai Cập Cổ đại. Con rắn hổ mang đại diện cho nữ thần Wadjet, một nữ thần rất cổ xưa gắn liền với hoàng gia.
Biểu tượng rắn hổ mang Uraeus là một vật linh được cho là mang trong mình sức mạnh phép thuật và cung cấp sự bảo vệ thần kỳ. Theo truyền thuyết, thần Geb đã ban con rắn hổ mang cho các pharaoh như một biểu tượng của vương quyền.
10- Biểu Tượng KA
Biểu tượng KA đại diện cho quá trình tiếp nhận sự sống, hay sức mạnh tâm linh bên trong cơ thể của mỗi người và trường tồn sau cái chết. ‘Ka’ (hoặc linh hồn), là một tinh thần vật chất được sinh ra cùng với con người, được làm từ vật chất nhẹ như không khí, và mang hình dạng giống chủ nhân của nó. ‘Ka’ của đứa trẻ sẽ là một đứa trẻ, ‘Ka’ của người già sẽ mang hình dạng một ông lão. Sau khi chết, ‘Ka’ sẽ ở lại cùng thi thể cho đến khi ‘Ba’ (linh hồn phi vật chất của người đã khuất) trở lại, khi đó ‘Ka’ và ‘Ba’ sẽ hợp nhất để giúp người chết sống lại.
Đây là lý do người Ai Cập cổ đại ướp xác nhằm bảo tồn thi thể mãi mãi, và để cho ‘Ka’ của họ có một nơi ở vĩnh hằng. ‘Ka’ được đặt gần nơi xác ướp của người đó được đặt trong khu mộ, và chỉ có thể rời ra ngoài thông qua các cánh cửa giả để đi qua khu thờ cúng. Người Ai Cập đã tạc những bức tượng và đặt chúng trong lăng mộ để nếu xác ướp bị đánh cắp, ‘Ka’ vẫn có nơi để trú ngụ.
Trong chữ tượng hình, ‘Ka’ được biểu thị bằng hình ảnh hai cánh tay giơ lên hoặc đưa ra phía trước.
11- Linh Hồn BA
BA: Là hiện thân của tinh thần và nhân cách trong thế giới tâm linh, thường được hình dung như một con chim mang đầu người – đại diện cho tính cách của người đã khuất. Người Ai Cập tin rằng BA rời bỏ thể xác sau khi chết, bay về trời sống giữa các vì sao, rồi lại trở về thăm viếng cơ thể. Hình ảnh BA xuất hiện nhiều trong các ngôi mộ, đền đài, và giấy papyrus, lượn lờ quanh thi thể như một sức mạnh vô hình luôn muốn quay trở lại thân xác đã gắn bó với họ suốt cuộc đời.
12- Bình Canopic Ai Cập Cổ Đại
Người Ai Cập tin rằng linh hồn sẽ sống lại ở thế giới bên kia, do đó họ cần bảo quản các cơ quan nội tạng để sử dụng sau khi chết. Bình Canopic được tạo ra cho mục đích này.
- Imsety (đầu người): Bảo quản gan.
- Duamatef (đầu chó rừng): Bảo quản dạ dày.
- Hapy (đầu khỉ đầu chó): Bảo quản phổi.
- Qebehsenuef (đầu chim ưng): Bảo quản ruột.
13- Mặt Trời Có Cánh
Mặt trời có cánh là một biểu tượng quan trọng, còn được gọi là Behdety, thờ phụng trong các đền đài như hiện thân của thần Behedti – vị thần mặt trời buổi trưa. Người Ai Cập đeo mặt trời có cánh như một dạng bùa hộ mệnh.
14- Rắn Ouroboros
Ouroboros (rắn tự ăn đuôi) đại diện cho mặt trời, thể hiện hành trình của Aten – đĩa mặt trời trong thần thoại. Hình ảnh này còn mang ý nghĩa tái sinh, sự sống luân hồi, và vĩnh cửu.
Ouroboros xuất hiện trong Sách của Người Chết (Book of the Dead), gắn liền với Atum – vị thần đầu tiên từ thuở hỗn mang, sinh ra dưới hình dạng một con rắn đổi mới mỗi sáng.
15- AMENTA
Amenta tượng trưng cho vùng đất của người chết. Ban đầu, người ta dùng biểu tượng này cho đường chân trời phía Tây nơi mặt trời lặn. Sau đó, nó gắn liền với bờ Tây sông Nile – nơi an táng của người Ai Cập. Theo thời gian, Amenta trở thành biểu tượng của thế giới bên kia.
16- Nút Thắt Isis
Nút Thắt Isis (hay Máu của Isis) trông khá giống biểu tượng Ankh, mang ý nghĩa về sự sống. Nó gắn với nữ thần Isis, thường xuất hiện cùng Ankh và Trụ cột Djed của thần Osiris, tạo thành bộ ba biểu tượng thể hiện bản chất kép của cuộc sống.
17- Lông Vũ Maat
Lông vũ Maat là biểu tượng phổ biến trong chữ tượng hình Ai Cập. Nữ thần Maat đại diện cho công lý, và chiếc lông vũ của bà xuất hiện nhằm đảm bảo công lý được thực thi. Người Ai Cập tin rằng tim của họ sẽ được cân với Lông Vũ Maat khi đặt chân đến thế giới bên kia. Nếu tim nhẹ hơn hoặc bằng chiếc lông, họ là người đức hạnh và sẽ được đến thiên đường Aaru. Nếu không, tim họ sẽ bị nữ thần Ammit nuốt chửng và phải ở lại thế giới bên kia mãi mãi.
18- Quyền Trượng Và Cái Nện
Hai biểu tượng này ban đầu thuộc về thần Osiris, sau này trở thành hình ảnh tượng trưng cho quyền lực của các Pharaoh. Cây quyền trượng thể hiện Pharaoh là người chăn dắt dân chúng, còn cái nện nhấn mạnh vai trò cung cấp lương thực của người cai trị.
19. Vương miện Deshret
Vương miện Deshret, hay còn được gọi là Vương Miện Đỏ của Ai Cập, là biểu tượng đại diện cho Hạ Ai Cập, vùng đất của nữ thần Wadjet. Nó cũng được dùng như biểu tượng của Kemet, vùng đất màu mỡ tọa lạc trong lãnh thổ của Seth.
20. Vương miện Hedjet
Hedjet, Vương Miện Trắng, là một trong hai vương miện của Ai Cập thể hiện quyền lực đối với Thượng Ai Cập. Nó được kết hợp với Vương Miện Đỏ của Hạ Ai Cập, Deshret, để tạo thành Pschent – Vương Miện Kép của Ai Cập khi đất nước được thống nhất.
21. Vương miện Pschent
Pschent là Vương Miện Kép của Ai Cập, kết hợp từ Vương Miện Đỏ và Trắng – Deshret và Hedjet – đại diện cho Hạ và Thượng Ai Cập. Chiếc vương miện này thể hiện sự thống nhất của Ai Cập và quyền kiểm soát tuyệt đối của Pharaoh đối với toàn bộ đất nước.
22. Biểu tượng Cây Sự Sống
Liên kết với sự hiện diện của nước, Cây Sự Sống là một biểu tượng mạnh mẽ trong truyền thuyết và văn hóa Ai Cập cổ đại. Theo thần thoại Ai Cập, Cây Sự Sống huyền thoại mang đến sự sống vĩnh cửu và kiến thức về các chu kỳ của thời gian.
Đó là biểu tượng của sự sống với người Ai Cập, đặc biệt là cây cọ và cây sung dâu tằm, trong đó cây sung dâu tằm có ý nghĩa quan trọng hơn bởi tương truyền có hai cây mọc ra ở cổng thiên đường, nơi thần Ra xuất hiện mỗi ngày.
Cây Sự Sống tọa lạc trong Đền Mặt Trời của Ra ở Heliopolis. Cây sự sống linh thiêng lần đầu tiên xuất hiện khi Ra, thần mặt trời, lần đầu tiên xuất hiện tại Heliopolis.
23. Seba
Biểu tượng này được sử dụng trong nghệ thuật Ai Cập để đại diện cho các ngôi sao. Người Ai Cập có kiến thức uyên thâm về các vì sao và chòm sao. Họ thường sử dụng biểu tượng này để trang trí các ngôi đền và bên trong lăng mộ.
Người Ai Cập tin rằng các ngôi sao cũng cư ngụ trong Duat, Duat là thế giới ngầm của người chết và các vì tinh tú sẽ đi xuống đó mỗi đêm để đồng hành cùng thần mặt trời. Biểu tượng một ngôi sao bên trong một vòng tròn là cách để đại diện cho thế giới ngầm.
24. Biểu tượng Ajet
Ajet là một chữ tượng hình Ai Cập. Ý nghĩa của nó là hình ảnh đại diện cho Đường Chân Trời và Mặt Trời phía trên, sự ra đời và lặn xuống hàng ngày của mặt trời. Vì vậy, nó thể hiện ý tưởng về bình minh và hoàng hôn. Vòng tròn ở trung tâm tượng trưng cho Mặt Trời và các hình dạng ở chân đế chính là Djew hay những ngọn núi.
Trong Ai Cập cổ đại, đây là nơi mặt trời mọc và lặn; nó thường được dịch là “đường chân trời” hoặc “ngọn núi ánh sáng”. Thường thấy biểu tượng Ajet được canh giữ bởi thần Aker, vị thần của thế giới ngầm, được tạo thành từ hai con sư tử quay lưng về phía thần, hai con sư tử này đại diện cho hôm qua, hôm nay cùng với đường chân trời phía đông và phía tây của thế giới ngầm Ai Cập. Biểu tượng Ajet cũng liên quan đến các khái niệm về sự sáng tạo và tái sinh.
25. Menat
Menat là một chiếc vòng cổ Ai Cập với hình dáng đặc trưng và đối trọng để giữ nó ở đúng vị trí. Chiếc vòng cổ này gắn bó với nữ thần Hathor và con trai của bà. Theo thần thoại Ai Cập, nó là chiếc bùa hộ mệnh, là nguồn phát ra sức mạnh của nữ thần Hathor. Trong nhiều hình ảnh minh họa, nó có thể được hiểu là biểu tượng của khả năng sinh sản, sự sinh nở, sự sống và đổi mới.
26- Sistrum Ai Cập
Sistrum là một nhạc cụ của người Ai Cập cổ đại, được sử dụng trong các nghi lễ thờ phụng các nữ thần Hathor, Isis và Bastet. Nhạc cụ này có hình dạng tương tự như biểu tượng Ankh, bao gồm một tay cầm và một loạt các thanh kim loại tạo ra âm thanh đặc trưng khi lắc.
Nữ thần Isis và Bastet thường được miêu tả đang cầm nhạc cụ này. Người Ai Cập sử dụng biểu tượng này để đại diện cho các hoạt động liên quan đến khiêu vũ và lễ hội. Ngoài ra, còn có một chữ tượng hình mang hình dạng của sistrum.
27- Nemes: Biểu tượng Ai Cập
Nemes là chiếc mũ đội đầu được sử dụng trong các nghi lễ của các pharaoh Ai Cập. Hình ảnh của nemes phổ biến nhất với chúng ta ngày nay là qua chiếc quách của Vua Tutankhamen. Nemes là một tấm vải lanh được gấp lại, vươn cao từ trán và phủ xuống phía sau vai. Nemes vẫn được sử dụng rộng rãi cho những người tu tập Kemetic và trong các nghi thức huyền bí.
28- Obelisk: Biểu tượng Ai Cập
Obelisk (cột tháp), cùng với các kim tự tháp, là một trong những biểu tượng Ai Cập cổ đại nổi tiếng nhất. Obelisk là một công trình kiến trúc có hình dạng như một kim tự tháp thon dài dạng cụt với đỉnh hình chóp. Thông thường, các cột tháp obelisk được làm từ một khối đá duy nhất.
Trong thời Ai Cập cổ đại, obelisk được dựng lên theo lệnh của Pharaoh với ý định khẩn cầu sự bảo vệ của Thần Mặt Trời Ra. Các obelisk thường được đặt ở lối vào của các ngôi đền, không chỉ là biểu tượng tôn vinh thần thánh mà còn được ví như nơi cư ngụ cho chính vị thần, vì họ tin rằng thần linh hiện diện bên trong công trình này.
Obelisk mang ý nghĩa biểu tượng to lớn được kết nối với “năng lượng của trái đất”, thể hiện nguyên lý chủ động và sinh sôi, thâm nhập và tỏa sáng vào các yếu tố bị động và được thụ thai. Là một biểu tượng mặt trời, obelisk mang đặc tính nam tính mạnh mẽ. Do đó, hình dạng cao và uy nghi của nó rõ ràng gợi nhớ đến hình ảnh dương vật. Sự chuyển mùa của mặt trời và các mùa trong năm đã gây ra hiện tượng sông Nile ở Ai Cập cổ đại tràn bờ, để lại phù sa màu mỡ trên cát khô cằn, giúp đất đai màu mỡ và có thể canh tác, từ đó đảm bảo sự sống và duy trì sự tồn tại của cộng đồng. Vùng đất đen này, ở Ai Cập cổ đại được gọi là “kemet”, đã trở thành tên gọi cho bộ môn huyền bí giả kim thuật, một cách tượng trưng để nhấn mạnh các nguyên tắc của bộ môn này.
Các obelisk còn tượng trưng cho sức mạnh, vì chúng nhắc nhở dân chúng về sự tồn tại của mối liên kết giữa pharaoh và các vị thần.
29- Shenu: Biểu tượng Ai Cập “Vòng tròn Shen”
Sự hoàn hảo của vòng tròn shen, không có điểm đầu và điểm cuối, đã khiến chiếc bùa này trở thành biểu tượng của sự vĩnh cửu. Hình dạng tròn của nó được liên kết với đĩa Mặt Trời: trong các bức tranh, chiếc bùa này thường xuất hiện được nâng đỡ bởi các loài động vật hoặc chim, chẳng hạn như chim ưng, với ngụ ý mạnh mẽ về mặt trời.
Những chiếc nhẫn phép thuật rất được tôn kính, với quyền năng được cho là bảo vệ chống lại bệnh tật. Mỗi vòng tròn tượng trưng cho sự bảo vệ bản thân khỏi những ảnh hưởng bên ngoài. Đó là lý do tại sao pháp sư thường nhốt mình bên trong một vòng tròn phép thuật được bao quanh bởi các biểu tượng và tên gọi của “quyền năng”, thực chất là hiện thân của những phần trong tiềm thức của pháp sư mà họ phải chiến đấu chống lại để giải phóng nguồn năng lượng định hình theo tính cách và hình thức, tùy thuộc vào nghi lễ được thực hiện.
Các nghi lễ luôn cần sự bảo vệ từ bên ngoài, ít nhất là cho đến khi pháp sư học được cách tạo vòng tròn trong hào quang của chính mình. Khi đó họ sẽ không còn cần các vật thể cụ thể để bảo vệ bản thân khỏi sự xâm lược từ bên ngoài hoặc các cuộc tấn công giả. Vòng tròn Shen được khắc hoạ như một sợi dây thừng được thắt nút và tết lại thành một vòng tròn. Ý nghĩa của nó cực kỳ phức tạp, nhưng có lẽ phổ biến nhất là cách hiểu nó như một chiếc vòng quyền lực.
